Demoniseren, vooral PvdA heeft er een handje van
Ja hoor, twee weken geleden was het er opeens weer: het d-woord. Nadat PvdA-voorzitter Spekman het optreden van Wilders – en met name diens uitspraak over een dreigende revolte „een gevaar voor democratie en rechtsstaat” had genoemd, reageerde de PVV-leider furieus. Wat?! Begon Spekman hem nu alweer te „demoniseren”? Vreselijk! Besefte die man wel wat hij deed? Als hij, Wilders binnenkort werd neergeschoten, dan moest de PvdA-voorzitter terdege beseffen dat in dat geval „de kogel van links” kwam en op de zijkant van die kogel „de letters PvdA geschreven stonden.”
Het is verleidelijk om deze tirade meteen aan de kant te schuiven als het machteloze verweer van iemand die te gauw op zijn teentjes is getrapt. De man die al zijn politieke tegenstanders continu voor rotte vis uitmaakt, en zich daarbij constant beroept op de vrijheid van meningsuiting, díé kruipt, als op zijn partij ook maar de minste kritiek wordt geoefend, meteen in de slachtofferrol. Kinderachtig hoor.
Toch is het te gemakkelijk om de klacht van de PVV-leider op deze wijze af te serveren. Want hoewel het moeilijk te bewijzen valt dat het demoniseren van Fortuyn uiteindelijk diens dood heeft veroorzaakt, behoeft het in meer algemene zin geen betoog dat het afschilderen van politici of partijen als het grootst denkbare kwaad bloedlink is.
Sjoerdje van Heerden schreef over dat demoniseren vorig jaar een boeiend proefschrift. Zij koos voor de volgende definitie: iemand afschilderen als de personificatie van het absolute kwaad. In de praktijk betekent dit, aldus Van Heerden, in het na-oorlogse Europa eigenlijk altijd dat het gedrag of gedachtengoed van een politicus in verband wordt gebracht met Hitler of de nazi’s. Díé staan –nu het geloof in de duivel zelf heeft afgedaan– voor ons symbool voor het allergrootste kwaad. En wat doe je met zulke mensen? Precies: te vuur en te zwaard bestrijden.
Wat Van Heerden in haar dissertatie om te beginnen laat zien, is dat het verschijnsel demoniseren in Nederland tussen 1995 en 2011 sterk is toegenomen. In piekjaar 2010 kwam het maar liefst vijfhonderd keer voor dat politici of partijen gedemoniseerd werden, wat neerkomt op 1,4 keer per dag. Dat betekent dat Wilders, als hij fel reageert op wat hij als demoniseren ervaart, zich in elk geval niet druk maakt om een marginaal randverschijnsel. Terecht legt hij de vinger bij een kwalijke ontwikkeling.
In nog een ander opzicht valt het goed te verklaren dat hij twee weken geleden bijna ontplofte. Van Heerden toont namelijk aan dat, waar een partij als de PVV zelf heel weinig demoniseert, de PvdA daarin min of meer grossiert. Van alle demoniseringen uit politieke hoek kwam tussen 1995 en 2011 39 procent van de sociaaldemocraten. Geen enkele andere partij deed dit zo vaak (ter vergelijking: slechts 3,2 procent kwam van de PVV en maar 1,1 procent van de SGP).
Rest de vraag of Spekman zich twee weken geleden daadwerkelijk aan demoniseren schuldig maakte. Strikt genomen –volgens de definitie van Van Heerden– niet. In het gewraakte interview met NRC Handelsblad refereert de PvdA-voorzitter niet aan Hitler en de nazi’s. Daar zit dan weer wél een zwak punt in de felle reactie van Wilders.
Er is nog een tweede mankement in de klacht van de PVV-leider. Want het mag dan waar zijn dat híj zijn politieke tegenstanders niet vaak in verband brengt met Hitler, dat hij dit nóóit doet, valt evenmin hard te maken. Was hij het immers niet die de Koran bij herhaling „een fascistisch boek” noemde?
Tenslotte, je kunt ook demoniseren zónder naar de nazi’s te verwijzen. Dat deed het Kamerlid Öztürk vorig jaar in Zeewolde toen hij Wilders vergeleek met „een tumor in je hoofd.” Want wat doe je met zo’n kankergezwel? Inderdaad: wegsnijden.
Maar dat deed Wilders zelf ook toen hij in 2007 in De Pers zei: „We verkopen ons land aan de duivel die Mohammed heet, en niemand doet er iets aan.” Als dát geen demoniseren is?
