Meer dan dertig jaar geleden las ik Van der Zwaags ”Om de schat van Christus’ bruid. Vaderlandse kerkgeschiedenis sinds Reveil en Afscheiding”. Het was een van zijn eerste publicaties. Met grote betrokkenheid en bewogenheid geschreven. Dat gold overigens voor al zijn boeken. Grondige studie ging eraan vooraf. Maar het kenmerk van het eindproduct is vooral steeds dat er een hart in klopt.

Bij de verschijning in 2006 van zijn studie over het 19e-eeuwse Reveil liet hij noteren: „Dit boek is de vrucht van meer dan vijftig jaar studie, aanvechting en strijd.” In hetzelfde interview verwoordde hij met enkele psalmwoorden zijn heimwee naar de triomferende kerk: „Hij zal Zijn volk niet eindeloos kastijden (…). Hij is het die ons Zijne vriendschap biedt…”

Nog acht jaar moest Wieger van der Zwaag wachten. Ook in die jaren bleef hij studeren en schrijven. Op 21 mei 2014 kwam er een einde aan zijn aardse loopbaan. Voor de familie nog onverwachts. Een brief, gericht aan een uitgever, lag op die dag ongetekend op zijn bureau. Drie nagenoeg voltooide manuscripten lagen namelijk gereed voor publicatie. Inmiddels zagen ze het licht. Graag wil ik er aandacht voor vragen.

Levensschets

De drie boeken geven samen een goed beeld van zijn interessegebieden en drijfveren. In elk van die geschriften is de levensschets opgenomen die zijn zoon, dr. Klaas van der Zwaag, over hem schreef. Hij deed dat onder de titel: ”Een diep verlangen naar reformatie en opwekking”.

Deze schets bevat meer dan een opsomming van een aantal details uit zijn leven. Een typerende zin, waarin de geestelijke intentie van de overledene wordt uitgedrukt: „Als vorm en traditie het opkomende geslacht bij de kerk moeten bewaren, dan is het een verloren zaak! Alleen in de weg van waarachtige reformatie en wederkeer tot de God der vaderen, zal er nog gegronde verwachting zijn voor de toekomst van de vaderlandse gereformeerde kerk.”

Welbeschouwd mogen we de drie postuum verschenen boeken dan ook ontvangen als het geestelijk testament van deze erudiete en warm betrokken broeder.

Genève

Als eerste noem ik zijn studie over Genève. Van der Zwaag tekent deze stad als brandpunt en uitvalsbasis van het Frans-Zwitserse Reveil.

Dit omvangrijke boek verplaatst de lezer naar de 19e eeuw. Aan het begin van die eeuw waren kerk en geestelijk leven in Europa in staat van ontbinding. Het was een magere tijd. Verlichting en revolutie gaven de toon aan. Maar juist in die jaren blies Gods Geest nieuw leven in de vervallen kerk.

Het boek van Van der Zwaag vertelt het boeiende verhaal van de geestelijke opwekking in de kerk van Genève. Daarnaast toont hij met overtuigende documentatie aan dat wat er in en rond deze stad aan het meer gebeurde van grote betekenis is geworden voor het geestelijk ontwaken in andere Europese landen. Ik zeg het zoon Klaas van harte na: diep respect voor de bestudering van allerlei bronnen en de zelfstandige verwerking daarvan, en dat door iemand die de tachtig allang gepasseerd was.

Open brief

Wat het tweede boek betreft, daarover schreef de auteur aan een mogelijke uitgever: „Beschouwt u mijn manuscript maar als een soort wanhoopspoging om tot rehabilitatie van een bijna unaniem gediscrimineerde dominee te komen. De wind die in 1950 is gezaaid, heeft de storm van 1953 geoogst. Wij zitten nog steeds met de heilloze gevolgen.”

Over wie gaat het? Onder de titel ”Maar wij hoorden niet!” betreft het een overzicht van het leven en de prediking van ds. Reinier Kok (1890-1982). De titel is ontleend aan woorden van de broers van onderkoning Jozef. Ze zeggen tot elkaar: „Voorwaar, wij zijn schuldig aan onze broeder, wiens benauwdheid der ziele wij zagen, toen hij ons om genade bad. Maar wij hoorden niet! Daarom komt deze benauwdheid over ons” (Genesis 42:21). Deze tekst vormt het motto van het boek.

Het zal duidelijk zijn: hier geen objectieve en afstandelijke uiteenzetting. Eerder de onderbouwing van een hartenkreet. Eigenlijk een open brief aan de kerkelijke vergaderingen van de Gereformeerde Gemeenten. Vanwege de –naar het oordeel van de schrijver– onrechtmatige en onwelwillende schorsing van een bewogen dienaar van het Woord. Ook al moeten we voor dat gebeuren meer dan 65 jaar terug, de zware slagschaduw van dit onrecht ligt nog zwaar op de kring van de gemeenten. Er ligt nog onbeleden en onvereffende schuld. Alleen door deze te erkennen en te herstellen mag de gunst des Heeren weer worden verwacht. Aldus de motivatie van de overleden auteur.

Het boek bevat veel detailgegevens over de weg en het werk van ds. Kok. Door de wijdlopigheid, en hier en daar herhaling, is de structuur van dit boek niet steeds helder. Het heeft iets onafs.

Maar dat staat de theologische duiding en de bewogen oproep niet in de weg. Mede opgenomen zijn een woord van aanbeveling van oud-ouderling A. de Visser (Middelharnis) en enkele bijdragen van familieleden van ds. Kok.

Dodelijk gevaar

Alsof het voorgaande niet genoeg is: nog een boek! Het minst omvangrijke, maar wat mijzelf betreft het indrukwekkendste. ”Beproeft de geesten!” heet het. Blijkens de ondertitel wil het waarschuwen voor ”Het dodelijk gevaar van de derde weg”.

Dat is krasse taal. Heeft de auteur soms het oog op de evangelische beweging of de leer van de Rooms-Katholieke Kerk? Nee, dat heeft hij niet. Hij snijdt in het eigen vlees. Zijn front, door hem genoemd „het christendom van de derde weg”, wordt gevormd door hen die beweren dat men zalig kan zijn buiten de zekere en bewuste kennis van Christus om. Een prediking waarin de gemeente rust wordt gegeven buiten het oprechte geloof in Christus als onmisbaar en noodzakelijk tot de zaligheid.

De auteur trof deze beschouwingen in de eigen gelederen aan. Ik citeer: „Men maakt van het geestelijke leven een optelsom van ervaringen, waarbij de kennis van Christus de sluitpost is op de begroting. Gemoedsbewegingen worden als een vorm van zaligmakende overtuiging beschouwd.”

Samenspraken

De vorm waarin Van der Zwaag dit boek heeft gegoten is die van samenspraken tussen drie personen. Hij noemde hen Kleinmoed, Ruimhart en Doolaard. In hun ”avondwandelingen” bespreken zij diverse aspecten van het ware geloof. Wel is het opvallend dat zij tijdens die wandelingen een keur van boeken tot hun beschikking hebben en elkaar daaruit voorlezen…

Wat deze fictieve drie elkaar aantonen, is dat zowel de gereformeerde belijdenisgeschriften als de puriteinse en Nederlandse oudvaders een heel andere voorstelling van zaken geven dan veel hedendaagse predikers, hoe gereformeerd ze zich ook noemen. Daarbij wordt er breed geciteerd uit de geschriften van Theodorus van der Groe, Alexander Comrie en Wilhelmus à Brakel, maar ook van Ralph Erskine, Andrew Gray en Hermann Friedrich Kohlbrugge.

Van der Zwaag geeft in zijn boek een misschien wel pijnlijke, maar eerlijke analyse van een complex van misvattingen. Niet zonder reden schrijft hij over het dodelijke gevaar. De door hem genoemde oude theologen citeert hij eerlijk en integer. De kerntekst van het boek is: „Die in de Zoon gelooft, heeft het eeuwige leven. Maar die de Zoon ongehoorzaam is, die zal het leven niet zien, maar de toorn Gods blijft op hem” (Joh. 3:36).

Twee wegen…

Boekgegevens

Genève. Brandpunt en uitvalsbasis van het Frans-Zwitserse Réveil; W. van der Zwaag;

ISBN 978 90 8242 600 7; 519 blz.; € 24,95.

Maar wij hoorden niet! Het leven en de prediking van ds. Reinier Kok (1890-1982) in historisch perspectief; W. van der Zwaag; ISBN 978 90 8242 602 1; 417 blz.; € 23,95.

Beproeft de geesten. Het dodelijk gevaar van de derde weg. Enkele vertrouwelijke gesprekken naar aanleiding van oude gereformeerde theologen als Theodorus van der Groe, Alexander Comrie en Wilhelmus à Brakel. Met een slotbeschouwing van Andrew Gray en Hermann Friedrich Kohlbrugge; 
W. van der Zwaag; ISBN 978 90 8242 601 4; 171 blz.; 
€ 16,95.

Bestellen via www.boekenbestellen.nl of via de boekhandel.