Stadsmuseum Gent (STAM), gevestigd in een oude abdij, wijdt er tot 28 maart een expositie aan. Voor deze Vlaamse stad is de periode-Willem I cruciaal geweest. Ze kreeg een universiteit, het kanaal naar Terneuzen werd gegraven en de textielindustrie kreeg een impuls. In andere Vlaamse plaatsen was het al niet anders: ze profiteerden van Willems voortvarende aanpak. En toch liep het mis tussen de koning en zijn zuidelijke onderdanen.

„Nederland heeft ”200 jaar Koninkrijk” gevierd, wij wilden die periode nu eens vanuit onze positie belichten”, zegt gids Wout De Vuyst tussen de panelen in de vroegere kloosterkerk. Daar begint de tentoonstelling met beelden van de slag bij Waterloo. Nog meer dan voor Nederland betekende Napoleons nederlaag een verlossing van het Franse juk. „Nederland stond wel onder Franse invloed, maar is maar relatief kort bij Frankrijk ingelijfd geweest. Wij veel langer.”

Willem II

Uit het Koninklijk Huisarchief in Den Haag kreeg het Gentse museum de jas van Willem II in bruikleen, en ook een briefje van hem. „De held van Waterloo. Dat werd breed uitgemeten, maar er is wel discussie over de vraag hoe heldhaftig of roekeloos hij was”, zegt De Vuyst.

De veldkantine van de prins is er ook: een eenvoudige kist, maar gevuld met zilver, porselein en kristal. „Een soort luxe picknickset.” Ook te velde was de adel anders dan het voetvolk.

Een armband van Anna Paulowna, de vrouw van Willem II, is eveneens te bezichtigen. Ze had er alle veldslagen waarbij haar man betrokken was, op laten afbeelden. „Ze droeg die armband vaak, ook al was Willem nu niet bepaald een modelechtgenoot. Hij had affaires met zowel vrouwen als mannen.”

Kunstmatige eenheid

In de vitrine liggen stafkaarten van Napoleon die tijdens de slag werden buitgemaakt. Aan een trekstang in de kapel hangt een enorme foto van de heuvel die bij Waterloo als gedenkteken werd opgetrokken, met op de top een fiere leeuw.

In een andere ruimte wordt de vereniging van de noordelijke en zuidelijke Nederlanden belicht. Er moest een krachtige staat worden gecreëerd aan de noordgrens van het nimmer betrouwbare Frankrijk, bedachten de geallieerden. Maar de eenheid was kunstmatig. „Er bestaat maar één persoon in Holland die de vereniging verlangt en die persoon is de soeverein vorst”, dacht de Pruisische gezant in Den Haag in 1815. Het noorden en het zuiden verschilden van elkaar in historie, tradities, mentaliteit en overheersende religie. En Willem I onderschatte die verschillen, zegt een tekst op de muur in de tentoonstelling.

Dadendrang

In de expositie zijn de jas en het zwaard te zien die koning Willem I bij zijn inhuldiging in Brussel droeg, evenals penningen die toen werden geslagen. Zijn werkkracht bleek uit de vele bijnamen die hij kreeg, zoals Besluitenkoning en Kanalenkoning. Zijn kabinet werd papierfabriek genoemd, omdat er zo veel decreten werden uitgevaardigd.

Het zuiden profiteerde daar volop van. De infrastructuur werd sterk verbeterd. De koning liet honderden kilometers aan kanalen graven. Aan de wand hangen de tekeningen voor het Kanaal Gent-Terneuzen. „Afkomstig uit het Nationaal Archief in Den Haag, dat door Belgische historici te weinig wordt gebruikt”, zegt conservator De Vuyst.

„Zie, hoe overal, als de stem van Nassau weerklinkt, Meesterwerken van Werk en Techniek samenkomen”, luidt een leus op de muur. Geen wonder dat de textielbaronnen de monarch steunden. Een vitrine staat vol borden uit het servies dat Willem cadeau kreeg. Elk van de 300 borden toont een stad of kasteel uit zijn rijk.

Ook het onderwijs kreeg een impuls. „De helft van de Belgische bevolking was analfabeet, maar dat veranderde. De universiteiten die Gent en Luik kregen, bestaan nog steeds.” Het Gentse museum laat de troffel zien waarmee de eerste steen van de Gentse universiteit werd gelegd, en een telescoop die Willem I schonk.

Opstand en scheiding

Van meet af aan stuitte de vorst echter ook op verzet. De Gentse bisschop, een Franse aristocraat van afkomst, werd een van zijn grote tegenspelers. Spotprenten hekelden de beknotting van de persvrijheid, en dat is nog maar een van de grieven die op de muur staan vermeld. De belastingen die de despoot voor de uitvoering zijn vele plannen nodig had, wekten eveneens weerzin.

In volgende zalen flakkeren de vlammen en klinkt het gedruis van de opstand die in 1830 uitbrak en uiteindelijk tot de opdeling van het koninkrijk leidde. Nog altijd zegt de Belgische grondwet dat daar nimmer meer een Oranje-Nassau op de troon mag komen.

Gent was een van de bolwerken van het orangisme, want er bleven Belgen die het Nederlandse koningshuis steunden. In de zaal waarin dat thema wordt belicht, wandelen bezoekers over een oranje tapijt.

De gedesillusioneerde koning vond de Belgen maar ondankbaar. Het onbegrip was wederzijds; de scheiding definitief.

De expositie ”Het Verloren Koninkrijk, Willem I en België” is tot 28 maart te bezichtigen in het Stadsmuseum Gent (STAM) (Godshuizenlaan 2).

www.stamgent.be


Sporen van het Koninkrijk

Fotograaf Michiel Hendryckx ging zowel in België als in Nederland op zoek naar sporen van de jaren dat beide landen aaneengesmeed waren. Een ingewikkelde relatie, en de titel van Hendryckx’ boek is daar een afspiegeling van: ”Het (on)Verenigd Koninkrijk 1815-1830 – 2015.”

Hendryckx fotografeerde paleizen, kanalen en grenspalen, evenals bouwwerken die op initiatief van Willem I tot stand kwamen. Maar ook het standbeeld dat Willem nu alsnog in Gent krijgt, op initiatief van het ”Comité 1815-2015: Willem Bedankt!” Want de stad in Vlaanderen vergat niet wat hij aan de vorst te danken had.