Vlak over de grens met België, in Doel, staan vier verouderde kerncentrales. Ze zijn gebouwd om dertig jaar elektriciteit te produceren, maar zijn nu al rond de veertig jaar in bedrijf. De Belgische regering wil ze nog tien jaar langer openhouden. Helaas komt ook hier ouderdom met gebreken. Om de haverklap vallen de centrales uit, soms door menselijk falen, vaker door onduidelijke technische oorzaken. Explosies, sabotage, onbegrijpelijke lekken en duizenden scheurtjes in het reactorvat; in de afgelopen jaren kwamen de kerncentrales van Doel veelvuldig in het nieuws. En dat maakt burgers en bestuurders in de grensstreek terecht onrustig.

Een kerncentrale is geen koekjesfabriek. Omdat de gevolgen van een ernstig ongeluk zo ontzettend groot zijn, moet de kans op een ongeluk eigenlijk nul zijn. En dat is helaas niet het geval – al doen de Belgische autoriteiten hun best ons te doen geloven dat de kans op een ernstig ongeval gelijk aan nul is. Die houding komt voort uit hoogmoed.

In Tsjernobyl gingen technici experimenteren, in de volle overtuiging dat hun reactor zich zou gedragen zoals ze bedacht en uitgerekend hadden. In Fukushima was de directe aanleiding van de nucleaire ramp niet direct te voorzien. Maar het feit dat alle noodkoelsystemen met gemak weggeslagen werden door de tsunami en de aardbeving was eveneens een gevolg van menselijke hoogmoed; techneuten hadden uitgerekend dat deze systemen robuust genoeg waren.

Het is moeilijk te beoordelen welke van de reactoren in Doel momenteel het gevaarlijkst is, elke centrale kampt met specifieke problemen. Maar ons baart Doel 3 toch wel de meeste zorgen; daar zijn duizenden haarscheuren geconstateerd in het reactorvat. Dat leidt tot verbrossing en instabiliteit. Dat is met name gevaarlijk als de temperatuur in het reactorvat abrupt verandert. En dat is precies wat er gebeurt als de centrale weer een noodstop moet maken. Hoe vaak kan het reactorvat die grote, schoksgewijze temperatuurwisselingen aan? De techneuten hebben het vast uitgerekend, op papier zal het nog wel gaan.

Nogmaals; de kans op een ongeluk in een kerncentrale is niet zo groot – al lijken de gebeurtenissen in Doel deze aanname te logenstraffen. De gevolgen zijn echter dermate groot dat je het risico domweg niet moet willen nemen. Want stel dat het echt misgaat in een van de geplaagde reactoren in Doel, en (een deel van) de radioactieve inhoud van de reactorkern komt vrij, wat gebeurt er dan?

De overheid tekent keurige cirkels om een kerncentrale en denkt dat de gevolgen beperkt zullen blijven tot alles binnen die cirkel. Dan hebben we het in het geval van Doel volgens de Belgische autoriteiten over meer dan 900.000 mensen die –snel– geëvacueerd moeten worden. Daar zijn keurige plannen voor gemaakt. Het probleem is natuurlijk dat niemand zich aan die plannen houdt; vrijwel iedereen gaat proberen zo gauw mogelijk weg te komen. Neem het ze eens kwalijk.

Probeert u zich dat eens voor te stellen; bijna 1 miljoen mensen die op stel en sprong allemaal tegelijk weg willen. En wat gebeurt er met alle industrie die in het gebied actief is? De haven van Antwerpen? De honderden schepen met gevaarlijke stoffen die permanente zorg en toezicht nodig hebben? Blijven de werknemers van de drie kerncentrales die het dan nog wel doen op hun post? Zou u het doen?

De mate en het patroon van verspreiding van radioactieve stoffen wordt met name bepaald door de wind (snelheid, richting) en of het wel of niet regent. Dat gebeurt nooit in een keurig nette cirkel. Kijk naar de besmettingskaarten van Fukushima, die vormen een zeer grillig patroon. Misschien komt Borssele direct in de pluim te liggen. Blijven de mensen daar op hun post? En bij de opslag van kernafval, de Covra, ook in Borssele? Als de wind richting het noordwesten blaast komt Rotterdam in zicht…

Grote gebieden zullen voor lange tijd besmet raken. Er kunnen geen mensen meer wonen, er kan geen landbouw worden bedreven, er kunnen geen andere economische activiteiten plaatsvinden. En dat misschien wel tientallen jaren.

Opnieuw, probeert u zich dat eens voor te stellen; steden als Goes, Middelburg, Bergen op Zoom, de haven van Vlissingen zullen voor tientallen jaren ontruimd worden. In Japan was het eigenlijk te ontruimen gebied zo groot dat de overheid de normen heeft aangepast, anders zou de economische schade te groot zijn. Maar zou u teruggaan naar besmet gebied als de overheid opeens zegt dat het toch wel kan?

Er wordt al tientallen jaren stevig gediscussieerd over het gevaar van straling en de norm die we moeten aanhouden om mensen te beschermen tegen extra, door de mens gecreëerde besmetting. Er is consensus dat feitelijk alleen een nulnorm veilig zou zijn. Anders gezegd; elke hoeveelheid straling vergroot de kans op allerlei vormen van kanker en andere ziekten.

Er zijn wetenschappers die zeggen dat de stress door evacuatie en ontheemding meer kwaad doet dan straling. Die pleiten voor een veel soepeler norm voor stralingsbelasting. Op 19 januari organiseren wij een avond in Bergen op Zoom over de Belgische kerncentrales. Durft iemand daar te komen uitleggen dat de burgers thuis moeten blijven als er een kerncentrale in Doel ontploft?

De auteur is directeur van WISE, een stichting die zich verzet tegen kernenergie.