Donderdag en vrijdag zitten de hoogste politieke vertegenwoordigers van de lidstaten in Brussel met elkaar aan tafel voor hun lentetop. Als de krokussen bloeien, wijden zij traditioneel een vergadering aan de problemen van economische aard.

Maar de actualiteit vraagt soms om voorrang en stuurt de agenda nogal eens in de war. Vorig jaar werd het beraad overschaduwd door de oorlog in Irak. Ditmaal eist, in reactie op de bomaanslagen in Madrid, de strijd tegen het terrorisme de nodige aandacht op.

In maart 2000 voerden de presidenten en premiers overleg in Lissabon. Daar spraken zij af om binnen het toen pas begonnen decennium het verenigd Europa om te vormen tot de „meest concurrerende en meest dynamische kenniseconomie.” Zij lanceerden een offensief om in technologisch opzicht niet verder achterop te raken bij de VS; aanvallend geformuleerd: om een koppositie te veroveren in het digitale tijdperk. Alles op alles voor groei, werkgelegenheid, sociale samenhang en het milieu, was de teneur van hun boodschap.

Euforie over de voorspoed en vooruitgang die voortvloeiden uit de introductie van de moderne informatie- en communicatiemiddelen bepaalde destijds de sfeer. Beleggers stortten zich massaal en in een ongebreideld optimisme op de aandelen van de ict-fondsen. Het bedrijfsleven floreerde en het vertrouwen in de toekomst van producenten en consumenten kende geen grenzen.

De leiders presenteerden een waslijst van plannen, doelstellingen en aanbevelingen. Om enkele thema’s te noemen: het liberaliseren van markten, het vergroten van de arbeidsparticipatie onder vrouwen en ouderen, het stimuleren van het ondernemerschap, het bevorderen van onderwijs en innovatie, het aanmoedigen van de burger tot het gebruik van computer en internet en het verminderen van de administratieve rompslomp voor werkgevers.

Inmiddels zijn de omstandigheden radicaal gewijzigd. De zon is achter de wolken verdwenen. Het herstel na de recessie verloopt moeizaam. En ondertussen leveren de mooie bedoelingen zoals verwoord in de Portugese hoofdstad, weinig op.

Van de top van deze week valt niet meer te verwachten dan een herhaling van zetten. Evenals in de voorafgaande jaren zal de conclusie zijn dat de vorderingen tekortschieten. Verder herbevestigen de regeringschefs hun idealen en onderstrepen zij het belang en de urgentie van het programma van hervormingen en intensiveringen. Tegelijk zijn echter de scepsis en het gebrek aan elan onder hen voelbaar.

„Op Europees niveau hebben we geleidelijk aan de juiste prioriteiten vastgesteld, maar de lidstaten verwerken die niet voldoende in hun beleid. Zij beseffen niet dat 2010 in snel tempo nadert”, waarschuwt voorzitter Prodi van de Europese Commissie. Dat college constateert in een onlangs gepubliceerd verslag dat er weliswaar positieve resultaten zijn gerealiseerd, maar dat de Unie ver verwijderd blijft van haar doelstellingen.

Illustratief is de onmacht om een regeling voor een gemeenschapsoctrooi tot stand te brengen. In Lissabon verwierf dat dossier een prominente plaats op de agenda. De gedachte erachter was het creëren van de mogelijkheid voor ondernemingen om op basis van één centraal verzoek, en daarmee tegen relatief lage kosten, overal in de EU bescherming te krijgen voor een uitvinding. Maar het lukt de betrokken ministers niet om overeenstemming te bereiken. Onenigheid over het wel of niet vertalen van zo’n patent en over de juridische status van een vertaalde versie blokkeert de weg naar een akkoord.

In het voorbije jaar is een zogeheten task force nog eens nagegaan welke maatregelen geboden zijn om de werkgelegenheid te verbeteren. Dit team van deskundigen, onder leiding van oud-premier Kok, rapporteerde in november.

De voornaamste bevinding luidt dat binnen de Unie meer mensen aan het werk moeten en dat we als werkenden bovendien de productiviteit moeten verhogen. Concreet dwingt dat onder andere tot het vergroten van de flexibiliteit op de arbeidsmarkt, met bijvoorbeeld meer ruimte voor tijdelijke en voor parttime banen, en tot het investeren in menselijk kapitaal via een systeem van levenslang leren en met behulp van financiële prikkels die ertoe aansporen om pas op latere leeftijd met pensioen te gaan.

Het ontwerp van de slotverklaring die de deelnemers aan de top vrijdag zullen uitgeven, ligt al klaar. De tekst maakt gewag van „vastberadenheid en vertrouwen.” Vervolgens wordt weer het hele scala van de noodzakelijke aanpassingen en inspanningen opgesomd.

Een werkgroep op hoog niveau krijgt de opdracht om in 2005, halverwege het traject naar 2010, uitvoerig te evalueren wat nodig is om de Lissabon-strategie nieuw leven in te blazen en een mislukking te vermijden. De regeringsleiders weten het antwoord eigenlijk al. „De geloofwaardigheid van het proces vereist een snelle omzetting van afspraken in praktische maatregelen”, stellen zij vast in hun communiqué.