Er is nog een crisis nodig voor een veilige bank
Zo lang er geen veilige bank is die geen risico’s neemt met spaargeld, is het een kwestie van tijd dat de bankencrisis zich herhaalt, stelt Richard van der Linde.
In 2008 bleek het niet verantwoord om een grootbank als ABN AMRO failliet te laten gaan en spaarders volgens het depositogarantiestelsel (DGS) 38.000 euro van de eerste 40.000 euro spaargeld te laten vergoeden door de andere banken. En toch is dit het stelsel waar we momenteel op vertrouwen.
Inmiddels ligt de crisis weer enige jaren achter ons en zijn we door Wouter Bos tot 100.000 euro veiliggesteld onder het DGS. Het vertrouwen in banken is nog steeds laag, maar dat heeft meer met de cultuur dan met de financiële gezondheid te maken. We zien in Nederland dus geen rijen voor pinautomaten of grote verschuivingen van klanten van de ene naar de andere bank.
Maar wie bijvoorbeeld het recente commentaar leest van Ivo Arnold, hoogleraar economie bij de Erasmus Universiteit, begrijpt dat de Nederlandse bankensector niet in staat is om een faillissement van een van de drie grootbanken op te vangen. De buffers zijn in Nederland ontzettend laag en onze banken hebben ook veel buitenlands spaargeld aangetrokken dat ook onder het DGS zou vallen. Het DGS zorgt voor vertrouwen en voorkomt bankruns, maar het is geen parachute op het moment dat het vliegtuig neerstort.
Veelvoud aan leningen
Het grootste probleem is echter dat het DGS ons berooft van de prikkel om risicovol gedrag van banken af te straffen. Zo lang de rente niet te veel onderdoet voor die van andere banken, maakt het voor de consument niet veel uit of de bank een reserve aanhoudt van 3 procent of 30 procent. Valt de bank om, dan levert dat hooguit wat ongemak op, wanneer je ervan uitgaat dat het DGS houdbaar is. Maar voor de bank ontbreekt er een disciplinemechanisme.
Bij wet is geregeld dat banken spaargeld als dekking mogen gebruiken voor een veelvoud aan leningen. Wie 100 euro aan spaargeld bij de bank brengt, kan op een later moment ook 100 euro opnemen. De bank kan echter zonder problemen twintig anderen een lening van 100 euro verstrekken op basis van dat spaargeld. Het is alleen zaak dat niet iedereen gelijktijdig opneemt. De 2000 euro bestaat uit claims op spaargeld, maar beschouwen wij in de praktijk als ‘geld’. Het is eigenlijk niet meer dan een bankkrediet.
De bank ontvangt rente op de leningen, waarmee hij de kosten dekt en een verlies afdekt wanneer enkele leningen niet worden terugbetaald. Voor de bank is het aantrekkelijk om zo veel mogelijk leningen te verstrekken ten opzichte van het spaargeld waar hij rente over moet betalen, mits die leningen worden afgelost. Alleen zorgen meer leningen ook voor meer risico. Maar door het DGS maken we ons daar niet meer zo druk over. We zijn immers gedekt tot 100.000 euro.
En dat zien we terug in de flinterdunne reserves bij onze banken. Gaat het goed, dan is de winst van de bank hoog en ‘behoren’ de verantwoordelijke bestuurders beloond te worden. Gaat het fout, dan kunnen we de bank niet laten omvallen. Alle banken zijn namelijk met elkaar verweven. Banken lenen namelijk ook aan banken. Zelfs Triodos weet geen bestemming voor al het spaar- geld. Valt één bank om, dan zullen alle banken dat voelen.
De garantie op ons spaargeld zorgt ook nog eens voor beloningen die structureel hoger liggen dan in de meeste sectoren en werkt immoreel gedrag in de hand dat leidt tot schandalen als die rondom de gemanipuleerde Liborrente.
Paradox
Om deze redenen zet Stichting Full Reserve zich in voor de oprichting van een bank zonder winstoogmerk die uitsluitend betalingsverkeer faciliteert en geen leningen verstrekt op basis van spaargeld. Wanneer deze bank het levenslicht ziet, heeft iedere consument weer de keuze om wel of geen risico te nemen. Dan kan het DGS worden afgebouwd en krijgt iedereen de prikkel om kritisch een eigen bank uit te zoeken. De paradox is dat we eigenlijk beter af zijn zonder de garantie.
Het kan alleen nog even duren voor het zover is. De Nederlandsche Bank (DNB) heeft recent aangegeven geen mogelijkheid te zien om een bank die geen risico neemt te ontsluiten van het DGS. D66’er Koolmees heeft daarop Kamervragen gesteld. Van links tot rechts lijkt de politiek voorstander van de mogelijkheid voor een veilige depositobank. Vervolgens is het aan de burgers/consumenten om op korte termijn rente op te geven om op de lange termijn voor iedereen een stabiele bankensector mogelijk te maken. Maar daar lijkt eerst nog een crisis voor nodig.
De auteur is initiatiefnemer van Stichting Full Reserve (fullreserve.nl).
