Het sluiten van de fabriek op 13 oktober –een gevolg van de crisis in de bouwsector– betekende het einde van een tijdperk. Toegegeven, het bedrijf zelf zat al niet meer in het pand. In 2006 had de Belgische betonfabrikant Loveld de complete fabriek overgenomen van Voorbij Groep, waar Schokbeton sinds 1997 deel van uitmaakte. Maar ondertussen was de eenvoudige betonwerker Gerrit Lieve hier begin jaren dertig wél zijn triomfen begonnen. Later verrezen ook in Elburg, Vianen, Kampen en Zeist –waar het hoofdkantoor kwam– zijn Schokbetonfabrieken en sleepte de onderneming wereldwijd de grootste orders binnen.

„Lieve verdiende in Vlaardingen zijn brood met het leggen van betonvloertjes op de bouw”, aldus Los. „Met een houten kruiwagen vervoerde hij het vers gemengde beton naar de locatie.” Toen het wiel van de kruiwagen kuren begon te vertonen, liep Lieve er nog een tijdje stug mee door. Vervolgens merkte hij dat zijn krakkemikkige kruiwagen stúkken steviger beton opleverde dan ongeschonden vehikels deden. „Dankzij het kapotte wiel klinkte het natte beton in: de schokken persten het water en de lucht eruit.”

Schoksysteem

In de werkman ontwaakte een ondernemersgeest. Samen met vertegenwoordiger Matthijs Leeuwrik zette hij zijn ontdekking om naar ambitieuze plannen voor een gepatenteerd schoksysteem. In 1932 huurden de twee een stuk grond in Zwijndrecht en bouwden hun eerste Schokbetonfabriek.

Van begin af aan wist Schokbeton zich met zijn gelijknamige product te onderscheiden van traditioneel werkende concurrenten, vertelt Los trots. Zo verwierf Schokbeton al in 1939 faam met een markante, 47 meter hoge uitkijktoren in Diergaarde Blijdorp. „Schokbeton vroeg weinig onderhoud. Er kwam bijvoorbeeld geen algengroei aan, zoals op gewoon, poreus beton. Daarnaast was het echt mooi.” Het opvallendste kenmerk van de gebouwen was echter het uiterlijk. Juist dit maakte bijvoorbeeld de uitkijktoren van Diergaarde Blijdorp in Rotterdam zo iconisch. Los: „De directie dacht heel goed mee met de architect.”

Bovendien produceerde Schokbeton tegen aantrekkelijke kosten. „Zeker in de crisisjaren was arbeid goedkoop, maar materiaal prijzig. Juist op dat laatste viel te besparen. Schokbeton had minder cement nodig bij de productie, en kon dankzij zijn harde product veel dunnere wanden leveren.”

Na de Tweede Wereldoorlog spon Schokbeton garen bij de woningnood. Ook mocht de fabriek in de Noordoostpolder, die in die tijd in cultuur werd gebracht, 1050 boerderijschuren neerzetten. Deze order leidde tot een tweede fabriek, in Kampen, viermaal zo groot als de moedervestiging in Zwijndrecht.

Van zo’n betonschuur pronkt een maquette op de tentoonstelling in Zwijndrecht. Net als van een miniatuur-schoktafel. Los: „Voor het productieproces had Schokbeton midden jaren 30 grote stalen schoktafels ontwikkeld. Het aardvochtige beton stortte men in een op maat gemaakt mal op zo’n tafel, terwijl die telkens verder naar beneden zakte. Schokbeton produceerde dus binnen in zijn fabriek, zonder last van weer en wind. Vervolgens kon je op locatie zo’n prefabschuur in elkaar zetten.”

De vele historische foto’s op de tentoonstelling tonen, naast oud-medewerkers, tal van bouwwerken van Schokbeton. Het Rotterdamse Groothandelsgebouw, bijvoorbeeld. „Mensen zitten ze soms uren te bekijken.”

Groeistuip

Los kwam zelf in 1971 bij Schokbeton werken, als betontekenaar op de tekenkamer. „Vervolgens heb ik daar 41 jaar gewerkt.” Hij maakte nog een forse groeistuip van het bedrijf mee, dankzij een uit Saoedi-Arabië binnengesleepte mega-order in 1978. „Het betrof de bouw van 32 woontorens. Het was zo’n grote opdracht, dat praktisch alle Nederlandse betonfabrieken hier twee jaar lang werk aan hebben gehad. Midden in crisistijd.”

Wrang genoeg heeft nooit iemand die woontorens betrokken. „Het was een prestigeproject van Saoedische prinsen, zonder dat er behoefte aan bestond. Tijdens de Eerste Golfoorlog zijn er onder meer schapen in gehuisvest. Terwijl het toch dure huizen waren.”

De gratis expositie in de oudheidkamer De Vergulde Swaen in Zwijndrecht is tot en met 20 maart 2016 te bezichtigen. 


www.schokbeton.info voor het adres en openingstijden.