Rubriek Selderhuis: Rooms-katholieken doen ook aan zending
Niet iedereen is op de hoogte van de zendingsgeschiedenis van de kerk van Rome. En als er onder protestanten al iets van bekend is, wordt dit vaak in verband gebracht met Contrareformatie of expansiedrift.
Dat hier nog wel iets meer over te zeggen valt, leert het boek ”…das diese Mission eine der blühendsten des Ostens werde…” van de Duitse kerkhistoricus Klaus Schatz. Hij schrijft daarin over de zending die de jezuïeten onder leiding van Alexander de Rhodes (1593-1660) in Vietnam bedreven. Het ging De Rhodes om de uitbreiding van Gods Koninkrijk en om het eeuwig heil van mensen die Christus nog niet kenden. Om de Vietnamese bevolking te bereiken met het Evangelie ontwikkelde hij het geschreven Vietnamees op een manier die tot vandaag nog merkbaar is.
Schatz beschrijft ook hoe De Rhodes zich bewust was van het feit dat er Vietnamese priesters en pastoors moesten komen om te voorkomen dat het Evangelie in dat Aziatische land als alleen iets westers zou worden beschouwd. De Rhodes was een fascinerende figuur die gedreven werd door de liefde voor Christus en Zijn kerk.
In Duitsland was Petrus Canisius (1543-1570) op een vergelijkbare manier actief. Hij werkte echter niet onder heidenen, maar onder hen die wel lid van de kerk waren maar weinig besef hadden wat dit inhield. De Italiaanse kerkhistoricus Patrizio Foresta noemt hem in zijn dissertatie daarom een apostel voor Duitsland. Canisius legde in zijn tijd een verband tussen het succes van de Reformatie en verval in de Rooms-Katholieke Kerk. Aan dat laatste wilde hij iets doen. Zielszorg, prediking en catechese waren voor hem de belangrijkste middelen daartoe. Maar om echt te kunnen bereiken wat hij wilde was ook het beïnvloeden van politieke leiders nodig. Volgens Foresta wist Canisius beide zaken goed te combineren. Voor zending en evangelisatie heb je volgens Canisius niet alleen veel gebed, maar ook een strategie en een goede planning nodig.
Ook met geweld
In de zendingsgeschiedenis is helaas ook vaak sprake van geweld. De Rooms-Katholieke Kerk is daar net zo min aan ontkomen als de protestantse. In de imposante studie ”Dreißigjähriger Krieg und Westfälischer Friede” spreekt de Duitse historicus Konrad Repgen van ”katholieke reformatie” en voor een belangrijk deel was daar ook wel sprake van. De kerk van Rome zorgde in een reactie op de Reformatie voor verschillende hervormingen. Maar de manier waarop de protestantse Reformatie werd bestreden ging ook met veel bloedvergieten en vernielingen gepaard.
Repgen plaatst dit alles in het kader van de Dertigjarige Oorlog (1618-1648), waarin religie en politiek op desastreuze wijze met elkaar waren verbonden. Zeker wat het geloof betreft, heeft deze oorlog enorm veel schade aangericht en ook de geloofwaardigheid van de Rooms-Katholieke Kerk ernstig aangetast. Voor een kerk die zending wil bedrijven is dat natuurlijk contraproductief.
Toch zou het onterecht zijn als alleen dit aspect aandacht krijgt. In zijn tweedelige overzichtswerk over de kerkgeschiedenis van Duitsland tussen 1550 en 1850 laat de Duitse historicus Andreas Holzem zien dat veel geweld te maken had met het heroveren van gebieden die de keizer aan protestantse vorsten was kwijtgeraakt. Maar daarnaast was het zo dat vele rooms-katholieken –niet alleen jezuïeten– probeerden door hun levenswandel, door een serieuze omgang met het geloof en door trouwe pastorale zorg mensen te winnen voor Christus, dan wel ze terug te brengen in de moederkerk. De werkelijkheid is dus wel wat genuanceerder dan het beeld dat Rome alleen op de herovering van macht uit was. Maar dit laat onverlet dat ook macht wel degelijk een factor van betekenis was bij de kerk van Rome.
Venetië
Venetië is bij het brede publiek bekend vanwege zijn kanalen en architectuur. Maar weinigen zullen weten dat deze Italiaanse stad ooit bastion en uitvalsbasis van de jezuïeten was. In ”Venedig von oben” van uitgeverij Schnell+Steiner wordt Venetië van bovenaf in beeld gebracht. De gebouwen en kanalen krijgen zo een wel heel bijzondere aanblik. Wie weet wat de oorsprong en de bestemming van de gebouwen was –en die informatie geeft het boek er uitvoerig bij– krijgt een indruk van hoe groot het bezit van de orde van Ignatius in deze stad was.
De indrukwekkende kathedraal van Santa Maria Assunta, waar nagenoeg elke toerist even naar binnenwandelt, heet in de volkstaal zelfs ”de Jezuïet”. Of je nu een fan van jezuïeten bent, een hekel aan ze hebt of daar ergens tussenin zit, iedereen zal moeten erkennen dat de orde tot grote daden in staat was en dat er, wat hun gebouwen betreft, nog steeds veel te bewonderen valt.
Wat niet iedere bezoeker weet is dat Venetië al vanaf de achtste eeuw een onafhankelijke stadstaat was en in de eeuwen daarna zeer machtig werd. Wie daarover meer wil weten kan terecht bij het nieuwe ”Oxford Handbook of Early Modern European History”. Dit handboek bestrijkt de periode 1350-1750, juist de tijd waarin zowel Venetië als de orde der jezuïeten buitengewoon invloedrijk was, hoewel dat voor de stad snel minder zou worden. Voor de jezuïeten was Venetië een uitvalsbasis voor de zending in het Midden-Oosten en in Azië. Zo’n stad was ook nodig aangezien elke jezuïet beloofde daarheen te gaan waar de paus hem naartoe stuurde. Velen hadden het verlangen dat de paus hen naar een overzees gebied zou sturen om daar voor de zielen te zorgen.
Men wilde harten veroveren, en dat betekende destijds ook vaak harten heroveren, namelijk die van protestanten die van Rome afgevallen waren. De tijd dat rooms-katholieken en protestanten elkaars leden als zendingsobject hebben is voor Venetië en voor andere Europese steden allang voorbij. In de meeste gevallen zijn ze vooral bezig de eigen (ex-)leden te bereiken.
”„…das diese Mission eine der blühendsten des Ostens werde…” P. Alexander de Rhodes (1593-1660) und die Frühe Jesuitenmission in Vietnam”, Klaus Schatz; uitg. Aschendorff Verlag, Münster; ISBN 978 3 402 13100 8; 260 blz.; € 39,80; ”„Wie ein Apostel Deutschlands.” Apostolat, Obrigkeit und jesuitisches Selbstverständnis am Beispiel des Petrus Canisius”, Patrizio Foresta; uitg. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen; ISBN 978 3 525 10100 1; 528 blz.; € 89,99; ”Dreißigjähriger Krieg und Westfälischer Friede”, Konrad Repgen; uitg. Verlag Ferdinand Schöningh, Paderborn; ISBN 978 3 506 77959 5; 1169 blz.; € 148,-; ”Christentum in Deutschland 1550-1850”, Andreas Holzem; uitg. Verlag Ferdinand Schöningh, Paderborn; ISBN 978 3 506 77980 9; 2 delen, 1508 blz.; € 168,-; ”Venedig von oben. Die Lagunenstadt in Luftaufnahmen”, Armando dal Fabbro, Maria Giulia Montessori, Riccarda Cantarella; uitg. Schnell+Steiner, Regensburg; ISBN 978 3 7954 3034 4; 288 blz.; €69,-; ”The Oxford Handbook of Early Modern European History 1350-1750”, Hamish Scott (red.); uitg. Oxford University Press, Oxford; ISBN 978 0 19 959725 3; 2 delen, 1114 blz.; £ 95,- per deel.
