Driekwart van de Nederlanders is een actieve gebruiker van Facebook, en maar liefst 96 procent van de jongeren tussen de 18 en de 24 jaar is er te vinden. Daarnaast gebruikt 90 procent van de jongeren WhatsApp. Dit meldt Ruigrok Netpanel in het vorige week verschenen onderzoeksrapport ”What’s happening online?”.

Bijna gelijktijdig kwam er een rapport uit van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Daaruit blijkt dat een op de zes jongeren aangeeft verslaafd te zijn aan sociale media (RD 20-11). Meisjes zijn langer online op diensten zoals Facebook, WhatsApp, Instagram, Skype en YouTube, dan jongens. Verder ervaart bijna de helft van de jongeren dat sociale media negatieve gevolgen hebben, zoals slecht slapen, lage schoolresultaten en concentratieverlies. Kortom, voor ons online gedeelde bestaan betalen we een forse prijs.

Jongeren bevinden zich in een levensfase waarin ze veel informatie tot zich nemen. Het oplossen van een wiskundig vraagstuk of bestudering van een literaire tekst vraagt om concentratie en diep nadenken. Wanneer dit continu wordt verstoord door binnenkomende berichtjes of afleidende aandachtstrekkers, heeft dit negatieve gevolgen voor onderwijsprestaties. Tijdens gastlessen die ik verzorg voor scholieren en studenten geven jongeren dit stelselmatig aan. „Eigenlijk moet ik mijn telefoon wegleggen tijdens het leren, maar dan heb ik het gevoel dat ik iets mis. En trouwens, soms komen er handige tips voor het huiswerk voorbij! Maar me concentreren lukt niet.”

Impulsen

Hersenonderzoeker Theo Compernolle maakt als het gaat om de verwerking van informatie door ons brein onderscheid tussen het reflexbrein (reageert op impulsen), het reflecterende brein (kan diep nadenken) en het archiverende brein (ordent informatie terwijl het lichaam rust, bijvoorbeeld tijdens de slaap). Hij stelt dat we veel tijd laten opslokken door te reageren op impulsen die binnenkomen via sociale media, waardoor er nauwelijks ruimte overblijft voor concentratie en diep nadenken.

Recent vertelde een jongere mij dat hij geregeld ’s nachts tot twee uur films kijkt via Netflix. Als gevolg hiervan kampt hij overdag met vermoeidheid en concentratieproblemen. Aangezien het reflexbrein niet snel vermoeid is (in tegenstelling tot het reflecterende deel van onze hersenen), laat hij zich ’s avonds telkens weer verleiden om „nog even een film te kijken.” Met als gevolg dat hij ronddraait in een vicieuze cirkel van slechte concentratie en matige prestaties.

Wijsheid doen we niet alleen op door het opnemen van veel informatie, maar vooral door het daaropvolgende reflectieproces. Door onze mening op te scherpen in interactie met anderen komen we tot werkelijk inzicht. Dat kost tijd, inspanning en vraagt om gesprek. Tevens veronderstelt dit betekenisvolle relaties die verder gaan dan een oppervlakkige uitwisseling van feiten en ervaringen. Dit leren jongeren gaandeweg door met elkaar het leven te delen, door middel van betekenisvolle ontmoetingen. Wanneer de tijd echter volledig wordt opgeslokt door het delen en liken van oppervlakkige informatie staat dit een natuurlijke groei naar wezenlijk contact in de weg. Altijd online zijn, zelfs in gezelschap met anderen, betekent in werkelijkheid dat we voortdurend samen alleen zijn.

Olifant

Tijdens een recente ontmoeting met zo’n tachtig jongeren van de Jacobus Fruytier Scholengemeenschap vergeleken we ons internetgebruik met de aankoop van een klein kamerolifantje. Zo’n dier kun je in eerste instantie prima in de achterkamer kwijt. Als hij echter voldoende voedsel krijgt en flink groeit, is hij al snel ruimtevullend. Je kunt hem bovendien niet meer via de deur naar buiten leiden. Hij moet in stukken worden afgevoerd. Een pijnlijke operatie, zeker als het dier belangrijk voor je werd.

Zo functioneert gedrag op internet geregeld in het leven van jongeren. De eerste mobiel vormt een leuke attractie en biedt mogelijkheden voor allerhande tijdverdrijf. Langzamerhand groeit de impact van het online zijn tot ruimtevullende proporties. In vakliteratuur noemt men dit ”hyperconnectiviteit”. Je bent altijd online en raakt zo geconditioneerd dat zelfs een schijngeluid je activeert om even op je telefoon te kijken. „Mis ik iets? Was dat een mailtje? Is het een appje?”

Begrenzen

Internet is niet meer weg te denken uit de leefwereld van jongeren en ouderen. Voor allerhande situaties zijn we afhankelijk van onlineoplossingen. Daarom is het van belang dat er onder jongeren bewustwording plaatsvindt over het eigen internetgedrag. We kunnen hen daarbij helpen, niet door met een wijzend vingertje klaar te staan, maar door naast hen plaats te nemen, vanuit oprechte bewogenheid met hun geestelijk, psychisch en lichamelijk welbevinden. Waarbij we elkaar een eerlijke spiegel voorhouden. Wil je wat bereiken in het leven? Schakel dan geregeld alles uit, om toe te komen aan diep nadenken, werkelijke reflectie en echte ontmoetingen.

Dit vraagt om het besef dat de bereidheid tot gedragsverandering samenhangt met de mate waarin jongeren zelfinzicht verwerven. Dit inzicht ontstaat door eerlijk te spiegelen, soms stevig te confronteren en waar mogelijk op een verbindende manier begeleiding te bieden.

Als Yona Community (You Are Not Alone) breken we een lans voor het aanmoedigen van online buddyverbindingen tussen jongeren, waarbij zij elkaar helpen om gezamenlijke doelen te halen. Hierdoor kunnen jongeren op een positieve manier ervaring opdoen met begrenzing van de tijd dat ze online zijn; en moedigen zij elkaar aan om weg te blijven bij verleidende bronnen.

Zowel online als offline leven wij voor het aangezicht van de Heere. Dubbelhartigheid kan voor Zijn aangezicht niet bestaan. Dit doet ons buigen en belijden: „Schep mij een rein hart, o God.”

De auteur is actief als programmamanager bij Yona.