Duurzaamheid, ecologie, milieu? Nee, dat zijn niet bepaald termen waarmee veel burgers de SGP nu direct associëren. Dan toch eerder met: abortus, Israël of de koopzondag.

Toch meet de partij zichzelf de laatste maanden steeds nadrukkelijker een groen imago aan. Was het eerder al het wetenschappelijk instituut van de partij, de Guido de Brès-Stichting (WI-SGP), dat kort achter elkaar studies presenteerde over energiebesparing en een Bijbels landbouwbeleid, óók trekt er sinds kort een ‘groene golf’ door de Tweede Kamerfractie.

Afgelopen maand haalden op één dag niet minder dan drie ‘groene’ moties van de staatkundig gereformeerden een Kamermeerderheid. Moties waarin de overheid wordt opgeroepen op duurzaamheidsgebied wat harder te gaan lopen en er ook fors meer geld voor uit te trekken. Eén zo’n motie, die de overheid vraagt proeven met zogenoemde getijdenenergie te stimuleren, diende de partij zelfs samen in met GroenLinks.

Huh? Waar is de tijd gebleven dat binnen de SGP de initiatieven van ‘groene’ partijen op natuur- en milieuterrein nog werden afgedaan als ”linkse hobby’s”?

Nee, het is uiteraard niet zo dat de SGP ooit gepropageerd heeft rücksichtslos om te gaan met Gods schepping en het milieu. Sterker, al bij haar oprichting in 1918 stond de bestrijding van milieuverontreiniging in het SGP-beginselprogram. „Op de overheid rust de zorg voor de openbare gezondheid van het volk; zo verhinderde zij de verontreiniging van het water en de openbare weg en van de dampkring”, heette het toen.

En tóch, iedereen die de partij in de afgelopen decennia ook maar een beetje heeft gevolgd, zal moeten constateren dat duurzaamheid, en alles wat daarmee samenhangt, voor de SGP nooit een écht speerpunt is geweest. Dat economie het in de politieke afweging van belangen vaak won van ecologie. En dat de Bijbelse opdracht tot ”bouwen” dikwijls nét een tikkeltje voorrang kreeg boven de eveneens Bijbelse oproep tot ”bewaren”.

Op nieuwerwetse ‘bevliegingen’ als de biologische landbouw is de partij bijvoorbeeld nooit dol geweest. Toen NRC Handelsblad twee jaar terug de toenmalige partijleiders van ChristenUnie en SGP interviewde naar aanleiding van hun gedoogrol in de Senaat, deelde Van der Staaij in dit verband zelfs een licht venijnig prikje uit, door te benadrukken dat tijdens gezamenlijke diners met CU’er Slob, híjzelf altijd de wijn uitkoos. Om te voorkomen dat het anders van die „zure biologische wijn” zou worden.

Nee, naar het imago van een groene partij met duidelijke doelstellingen rond duurzaamheid hengelde de SGP lange tijd bepááld niet, erkent ook Kamerlid Dijkgraaf. „Zeker in de beeldvorming lijkt dit een nieuw SGP-thema”, zegt hij. „Al is het tegelijk óók waar dat iemand als oud-Kamerlid Koos van den Berg in de jaren tachtig op milieugebied énorm vooruitstrevende teksten namens de SGP de wereld in slingerde.”

Wat volgens Dijkgraaf voorál is veranderd, is dat waar de SGP jarenlang op milieugebied als een soort SP opereerde –„we lieten vooral horen wat we allemaal niet wilden aan strengere milieuregels”– er tegenwoordig een eigen, „noem het groenrechts”, verhaal is.

„Destijds zeiden we ”Nee!” En op de vraag: „Maar wat willen jullie dán?”, kwam er veelal niets. We hebben het wellicht iets veronachtzaamd, maar inmiddels weten we veel beter welke richting we wél op willen.”

En dat is in ieder geval niet de kant op van linksachtig groen beleid, zegt Dijkgraaf. „Links groen vind ik helemaal niets. Dat soort partijen willen boeren en schippers aan steeds strengere eisen laten voldoen, zonder dat ze zich de vraag stellen of zij de daarvoor benodigde investeringen óóit kunnen terugverdienen met de lage prijzen die zij vaak betaald krijgen.” Regels stellen is volgens de SGP’er prima, „als je er tegelijk óók voor zorgt dat er fatsoenlijk wordt betaald.”

Wat dat betreft neemt Dijkgraaf duidelijk wat afstand van de neoliberale visie dat de markt alles, dus ook dít soort zaken, zélf wel regelt. Dijkgraaf: „De markt regelt het helemaal niet. Je zult dus als overheid moeten ingrijpen in die markt. De markt repareren waar hij kapot is.”

Het Kamerlid wil zich daarom de komende tijd inzetten om er bijvoorbeeld voor te zorgen dat in de landbouw de prijzen voor boeren eerlijker worden en „alle kosten bevatten”, dus ook milieulasten.

Het huidige duurzame energiebeleid noemt Dijkgraaf daarnaast „nog lang niet” duurzaam genoeg. „Wij willen dat de overheid veel nadrukkelijker en ook met geld in beeld komt bij het stimuleren van technologische innovaties.”

Want ook rond innovatie leidt de markt uit zichzelf tot onvoldoende resultaat, meent hij. „Voor een echte oplossing zijn naast bestaande technieken óók nieuwe technologische doorbraken nodig. Want je kunt het hele land wel vullen met windmolens en zonnepanelen, maar wanneer het niet waait en bewolkt is, heb je dan nog steeds een enorm probleem. Vandaar onze focus op bijvoorbeeld getijdenenergie en thorium.”

Geleidelijk kritischer

Klopt het dat de SGP ‘groener’ is geworden, zoals Dijkgraaf beweert? De partij besteedt in ieder geval op een ándere manier aandacht aan duurzaamheid dan voorheen, stelt Martin Holleman (SGP-jongeren). „Vroeger werd dat thema benaderd onder de noemer ”rentmeesterschap”. Maar daardoor kreeg de SGP-boodschap te weinig bekendheid en heeft de partij nu een minder duurzaam imago.” Tegenwoordig schuwt de partij het woord ”duurzaamheid” minder, merkt hij.

„We zoeken inderdaad méér de publiciteit over dat onderwerp”, bevestigt directeur Jan Schippers van het Wetenschappelijk Instituut voor de SGP (WI-SGP). Nieuw is de aandacht hiervoor niet, meent hij. „De SGP had in 1989 het ‘groenste’ verkiezingsprogramma ooit in haar geschiedenis.”

Andere thema’s verdrongen daarna „helaas” de belangstelling voor milieubescherming, schetst Schippers. Die bloeide recent „geleidelijk” weer op, mede door publicaties van het WI-SGP – die op dit terrein de rol van kartrekker vervult.

Dat het thema nu weer op de voorgrond staat, heeft er volgens Schippers mee te maken dat „binnen de SGP-achterban het besef breder begint te leven dat we veel kritischer moeten zijn op onze huidige consumptiemaatschappij.”

Milieubehoud is, net als in de hele maatschappij, „ook bij de SGP meer als belangrijk item naar voren gekomen”, bevestigt adviserend ingenieur Ries van Maldegem. „De vergroening zet duidelijk door, maar het tempo ligt binnen de SGP niet overal even hoog.”

Vanuit de SGP „is in het verleden weleens te bagatelliserend met milieuproblemen omgegaan”, meent hij. Inmiddels „wordt er gelukkig wat evenwichtiger nagedacht en worden ook vanuit de SGP de gevaren van de rechtse roofbouw bestreden.”

Het inzicht dat de schepping ook zonder direct nut voor de mens waarde heeft en moet worden gerespecteerd, klinkt volgens Van Maldegem „steeds meer door bij SGP’ers.” Al „krijgen kortetermijn economische belangen soms toch nog voorrang boven het op lange termijn waarborgen van ecologische duurzaamheid.”

Ook Egbert Klop, directeur bij Industrial Energy Experts, vindt dat de SGP nog te sterk denkt vanuit economisch perspectief. Hij merkt dat bijvoorbeeld aan Dijkgraaf, econoom van huis uit. „Op duurzaamheidsgebied zit hij nog in een leerfase. Hij roept nu dingen waarvan hij de reikwijdte niet overziet.” Zo zijn geothermie en getijden­energie –waar Dijkgraaf voor pleit– bijvoorbeeld beperkt toepasbaar in Nederland, meent Klop. „Het getijdenverschil is hier niet zo groot. De potentie is echt nog onduidelijk. Bovendien wordt het vinden van een duurzame oplossing voor onze vraag naar warmte een veel groter probleem dan het verduurzamen van de productie van elektriciteit.” Gesprekken met deskundigen uit de achterban kunnen hem en de partij helpen daarover een doortimmerde visie te ontwikkelen, meent Klop.

Volgens hem is binnen de SGP, gevoed vanuit de achterban, wel duidelijk een „fase van bewustwording” ingezet. De SGP is inmiddels „goed op weg”, stelt hij. Al ging dat „niet helemaal van een leien dakje.” Duurzaamheid „stond niet hoog op het prioriteitenlijstje.” Het kostte bijvoorbeeld jaren om een publicatie van het WI-SGP over duurzaam energiebeleid te voltooien.

Zaak is wel dat de partij nu ook vervolgstappen zet, betoogt Klop. „Door het zuiver economisch denken los te laten (hoe kan ik hier geld mee verdienen?) en werkelijk invulling te geven aan rentmeesterschap (wat is de waarde van zaken als milieu en energie?).”

Doordenking van die thema’s moet resulteren in een langetermijnvisie. Dat kan ook: „De kennis en de wil is in de achterban ruimschoots aanwezig.”

Het SGP-grondvlak, en met name de jongeren, vindt aandacht voor duurzaamheid belangrijk, merkt Klop. „De nieuwe generatie doet goed mee. Dat vind ik heel bemoedigend.”

Holleman vindt bijvoorbeeld dat de SGP meer nadruk moet leggen op een zuinig gebruik van bodemschatten. „Matigheid is een belangrijke Bijbelse waarde.” En de partij moet het goede voorbeeld geven. „Wij hebben daarom op de laatste SGP-partijdag een motie ingediend om het partijbureau energieneutraal te maken.”

Hij noemt een „ontnuchterend geluid” van de SGP in het klimaatdebat „broodnodig.” Want op dit moment overheerst links volgens hem nog altijd die discussie. „De focus moet terug naar God de Schepper.”

Van Maldegem en Schippers moedigen de SGP aan een samenhangend, consistent beleid te ontwikkelen vanuit het Bijbelse sabbatsprincipe. Dat beoogt niet alleen behoud van de natuur, maar ook een gelijkmatige verdeling van welvaart. Heel arme en heel rijke mensen blijken nauwelijks iets voor een beter milieu te (kunnen) doen, constateert Van Maldegem. Het bevorderen van een middenklassesamenleving is dus duurzaam economisch beleid, en dat blijkt vanwege alle problemen door de groeiende ongelijkheid dringend nodig. „Goed dat de SGP daar ook op inzet.”

Zó duurzaam omgaan met de schepping past bij theocratische politiek, betoogt hij: „Dat is namelijk geen egoïstische behartiging van belangen voor de eigen achterban, maar dient het welzijn van de gehele bevolking.”

De partij en haar vertegenwoordigers moeten „meer gewicht geven aan het principe van rentmeesterschap en minder aan kortetermijnbelangen”, vult Schippers aan. Maar verdere vergroening is niet voorbehouden aan alleen SGP-politici. „Het Bijbelse rentmeesterschap stelt íéder mens persoonlijk verantwoordelijk. God eist eens rekenschap van onze daden, ook van wat we doen en nalaten in onze zorg voor de schepping.”

Wel woorden, weinig daden

De SGP spreekt mooie woorden over rentmeesterschap, vindt PvdD-fractievoorzitter Thieme, maar de daden stellen teleur. Uit een analyse van het stemgedrag van de SGP maakt ze op dat de partij „helaas nog niet groener is geworden.”

Ja, de partij stemde voor het weren van dieronvriendelijke producten en voor ambitieuzere doelen voor energiebesparing. „Maar de duurzame ambitie van de SGP kent zo haar grenzen. Die zijn vaak al snel bereikt bij maatregelen die extra inspanningen van agrariërs vragen. Alle moties die een wezenlijke bijdrage leveren aan verduurzaming van de veehouderij en landbouw steunt de SGP niet.”

Het verbaast Thieme dat de partij „zo sterk focust op de kortetermijn economische belangen en niet op kwetsbare waarden zoals een schone leefomgeving.” Van de SGP zou je, „gelet op haar kernwaarden, mogen verwachten dat rentmeesterschap niet met de mond beleden wordt, maar praktisch wordt ingevuld.”

Bij de SGP was de tendens „vaak” dat duurzaamheid en milieu vooral iets zijn voor burgers en bedrijven, constateert ChristenUnie-Kamerlid Dik-Faber. „Milieu is bij de SGP-fractie nog een ondergeschoven thema. Bij debatten over klimaat, energie en afval deed ze eigenlijk nooit mee.”

Ze is blij dat het Wetenschappelijk Instituut voor de SGP onlangs „duidelijk koos voor een duurzame politieke koers. Ik hoop dat daarmee een nieuw startpunt is gezet.”