Je kon er als klant de afgelopen weken bijna niet omheen: ‘bewuste’ vis, Beter Levenvlees, fairtrade­bananen en natuurlijk het nog steeds uit­dijende pakket biologische producten. Er was in supermarkten en speciaalzaken veel te zien en vooral te proeven. De ene actieweek was nauwelijks afgelopen of de volgende diende zich aan.

Als de zomervakantie voorbij is, gaan mensen weer nadenken over hun bestedingen. Bovendien komt er in het najaar veel vers voedsel van de akkers en uit de boomgaarden. Niet vreemd dus dat de campagnes juist in de maanden september en oktober vallen, in ieder geval voordat het sinterklaas- en kerstgeweld weer losbarst (zie ”Campagnes”).

De belangstelling voor duurzaam geproduceerd voedsel zit in de lift. Consumenten zijn positief over vlees met een dieren­welzijnskeurmerk, meldde slachterij­concern VION vorige maand op basis van eigen onderzoek. En ze zijn ook vaker bereid om er extra geld voor neer te tellen. Dat geldt vooral voor jongeren. Ze begrijpen, zo concludeert VION, dat de investeringen die boeren moeten doen om hun dieren meer ruimte te geven voor natuurlijk gedrag, geld kosten.

Ook de jaarlijkse Monitor Duurzaam Voedsel van het (onafhankelijke) sociaal­economisch onderzoeksinstituut LEI –onderdeel van Wageningen UR– onderstreepte een paar weken geleden de trend. Vorig jaar kochten Nederlanders 18 procent meer duurzaam geproduceerd voedsel dan in 2013, aldus het LEI-rapport. Het marktaandeel steeg van 6 naar 7 procent. De marktwaarde van duurzaam voedsel ligt daarmee op 2,6 miljard euro, waarvan 1,1 miljard voor rekening komt van biologische producten (zie grafiek).

Consumenten kopen duurzame producten vooral in de supermarkt. De omzet via de grootgrutters bedroeg afgelopen jaar 1472 miljoen euro, 3 procent meer dan in 2013. Ook bij speciaalzaken is er sprake van een gestage groei, met 4 procent naar 339 miljoen euro. Een snelgroeiend afzetkanaal voor duurzaam voedsel is de zogeheten buitenhuishoudelijke markt, waar de omzet in 2014 met maar liefst 74 procent toenam naar 803 miljoen euro. In deze categorie vallen de horeca, zorginstellingen en catering­bedrijven.

Gewoontedieren

Allemaal positief, zo lijkt het. Toch moeten duurzame producten steeds onder de aandacht worden gebracht, melden de organisaties achter de diverse campagnes. Want veel consumenten zijn „gewoontedieren”, legt woordvoerster Mirjam van Bree van Bionext –de organisatie achter de Bio10daagse– uit: ze maken elke week met hun karretje hetzelfde rondje door de supermarkt en vullen dat min of meer automatisch met de etenswaren die ze gewend zijn. „Wij proberen hen uit dat gewoontepatroon te halen.”

Bionext is een koepel van de branche­organisaties van biologische boeren en tuinders, winkeliers, verwerkers en groothandelaren. De biologische sector heeft een eigen erkende controleorganisatie, de Skal – dat ooit stond voor Stichting Keur Alternatief voortgebrachte Landbouwprodukten. Het Skal-keurmerk prijkte sinds jaar en dag op de producten en genoot bij consumenten een behoorlijke bekendheid. Maar drie jaar geleden werd een nieuw Europees logo voor biologische producten ingevoerd, het ”groene blaadje”. Van Bree: „Veel mensen herkenden dat niet meteen. Daar meer bekendheid aan geven, is een van de doelen van de Bio10daagse.”

Een tweede doel van de campagneweek is om mensen duidelijk maken waar biologisch voor staat. Biologisch voedsel wordt onder zo natuurlijk mogelijke omstandig­heden geproduceerd. Verder is de Bio10daagse natuurlijk ook bedoeld om de mensen biologisch voedsel te laten „ervaren”, lees proeven. Kookdemonstraties in de winkel, verstrekking van recepten, het hoort er allemaal bij. Met als streven, uiteraard, het vergroten van de verkoop van biologische producten.

Volwaardkip

Het Beter Leven Keurmerk van de Dierenbescherming kende in 2007 een bescheiden introductie met de zogeheten Volwaardkip. „Dat was een uitvloeisel van de vogelpestcrisis van 2003”, vertelt woordvoerder Niels Dorland. „We wilden met de pluimveesector komen tot een robuustere kip, een dier dat sterker was dan wat we tegenwoordig plofkippen noemen.” Een beperkt aantal supermarkten haakte bij het project aan en legde het pluimveevlees in de schappen.

Een uitbreiding kwam er toen de Dierenbescherming met varkensslachterij VION in zee ging. „Daarna ontstond er een zwaan-kleef-aaneffect. We richtten een stichting op die de controle en de promotie ter hand nam. Tegenwoordig doen bijna alle supermarktketens mee.”

Beter Leven is een label met drie sterren dat op verpakkingen van vlees, kip en eieren is te vinden. Hoe meer sterren, hoe beter het leven van de dieren is geweest. Dankzij het keurmerk worden nu ruim 20 miljoen dieren op een meer diervriendelijke manier worden gehouden, 3 miljoen meer dan vorig jaar. Volgens Dorland is 13 procent van het rund-, pluimvee- en varkensvlees, de vleeswaren en de eieren van één of meer sterren voorzien. „De markt groeit. Dit jaar stapt bijvoorbeeld Lidl geheel naar Beter Leven over. En na de supermarkten volgen ook steeds meer cateringbedrijven en tankstations.”

Meer dan duizend boerenbedrijven doen aan het systeem mee. „Boeren zien dat dierenbeschermers ook mensen zijn. Samen komen we verder”, zegt Dorland.

Verdoofde vis

De Bewuste Visweek promoot de bekendheid van de duurzaamheidskeurmerken MSC (wildgevangen vis) en ASC (kweekvis), met steun van het Wereld Natuur Fonds (WNF). Deze keer deed meer dan 95 procent van de supermarkten mee, meldt MSC-woordvoerster Karin Fredrikze. „En voor het eerst was er ook een aantal visspecialisten bij. Dat vinden we fantastisch, want die kunnen hun klanten een-op-een uitleg geven over het hoe en waarom van onze keurmerken.”

Hekkensluiter van de duurzaamheids­campagnes is de Fair Trade Week van de Max Havelaarstichting. Die bestaat het langst, maar heeft dan ook een eigen geschiedenis. Fair trade is een wereldwijde beweging die boeren in ontwikkelingslanden ‘eerlijke’ prijzen voor hun producten garandeert. De premie boven op de marktprijs is dus niet alleen bedoeld om een duurzame productie te bevorderen, maar ook om de leefomstandig­heden van kleine boeren en arbeiders te verbeteren door bijvoorbeeld gezondheidszorg en scholing.

„We zien dat zo’n campagne werkt. Elk jaar is er in die week een enorme piek in de aankoop van fairtradeartikelen, die bovendien steeds langer doorwerkt”, zegt woordvoerder Jochum Veerman van Max Havelaar. Dit jaar besloot de stichting zelfs een tweede Fair Trade Week te organiseren. Die vond al in het voorjaar plaats, in de aanloop naar de internationale World Fair Trade Day op de tweede zaterdag in mei. Inmiddels doen alle grote supermarkt­ketens aan de Fair Trade Week mee. ALDI was dit najaar de hekkensluiter.

Uit onderzoek van bureau Gfk blijkt dat vorig jaar 4,8 miljoen Nederlandse huishoudens –63 procent van het totaal– één of meer keren fairtradeproducten heeft gekocht. Dankzij de verkopen in Nederland ontvingen boerenorganisaties in ontwikkelingslanden 5,2 miljoen euro premie boven op de marktprijs.

„Denk er eens over na waar vis vandaan komt”

Aan de Bewuste Visweek deden dit jaar voor het eerst gespecialiseerde viswinkels mee. Een van hen is Jaap Struik uit Werkendam, die met zijn verkoopwagen wekelijks een reeks dorpen in Midden-Nederland aandoet.

Struik, stammend uit een geslacht van riviervissers, is een echte vis­specialist –de term visboer is uit de tijd– en werd dit jaar zelfs tweede bij de verkiezing van de beste visspecialist van Nederland. Hij vindt het belangrijk om zich met MSC-vis te onderscheiden.

Hoe doet u dat?

„We proberen het jaar rond een zo breed mogelijk aanbod MSC te hebben, maar welke soorten beschikbaar zijn hangt af van het seizoen. Schol moet je in de paaitijd niet willen verkopen, want dan moet die de kans krijgen zich voort te planten. Van sommige soorten verkopen we alleen MSC, zoals wilde zalm, schol en Hollandse nieuwe. Ook onze kibbeling maken we van MSC-erkende pollak (witte koolvis, TR).”

Waarom deed u aan de Bewuste Visweek mee?

„Ik vind het een mooi initiatief. Het is belangrijk dat mensen erover nadenken waar de vis vandaan komt en wat eraan voorafgaat voordat die op je bord ligt. Een beetje bewust met de natuur omgaan. De visserij kan niet doorgaan met groter en meer.”

Hebt u speciale dingen gedaan?

„We hebben kant- en klare maaltijden gemaakt met verantwoorde vis en we gaven klanten recepten mee. Sommige vissoorten met MSC-keurmerk zijn bij de klanten minder bekend, dan wil je een handvat geven voor de bereiding.”

Hoe waren de reacties?

„Heel positief. Klanten waarderen het dat wij een verantwoord visje verkopen. Sommigen komen er speciaal voor naar onze wagen. We hebben die week ook meer omzet gedraaid.”

PLUS wil koploperspositie verstevigen

Supermarktketen PLUS, met een landelijk markt­aandeel van 6 procent, omarmt de diverse duurzaamheids­campagnes om zijn koploperspositie als ”meest verantwoorde supermarkt” te verstevigen. De keten, in feite een coöperatie van zelfstandige ondernemers met in totaal ruim 260 winkels, draagt die titel sinds april.

Duurzame handel is een van de zes kenmerken waarop de supermarktketens jaarlijks worden beoordeeld door bureau Gfk. PLUS streeft dit jaar naar een groei van het „verantwoord assortiment” met ten minste 6 procent. Eind 2014 meldde merkenvergelijkingssite Rank a Brand al dat PLUS de meeste producten biedt met een ‘eerlijk’ keurmerk.

De keten zette de afgelopen jaren enkele opvallende stappen. In 2010 baarde PLUS opzien met het besluit om met zijn bananen helemaal over te stappen op fair trade. In 2012 deed PLUS, tot vreugde van de actiegroep Wakker Dier maar tot woede van de Nederlandse pluimveehouders, het scharrelei in de ban. Sindsdien verkopen de PLUS-winkels alleen nog biologische eieren en eieren van kippen met een vrije uitloop. In 2014 kondigde PLUS aan als eerste supermarktketen met zijn rundvlees volledig over te stappen naar 2 sterren Beter Leven. En afgelopen zomer startte PLUS met de exclusieve verkoop van schol die na de vangst aan boord van het vissersschip met een elektrische schok wordt verdoofd voordat hij wordt geslacht. De schol wordt op de Noordzee gevangen door de PD 147, een onder Britse vlag varende viskotter van de Ekofish Group uit Urk.

PLUS is ook gestopt met het stunten met vlees, door Wakker Dier gewraakt als „kiloknallers.” „Sinds begin augustus hanteren we een minimumprijs van 4,12 euro per kilo”, meldt woordvoerster Jennita den Boer – vorige maand nog op werkbezoek in Colombia om te kijken wat de bananenboeren merken van het fairtradeprogramma.

De overgang van het rundvleesassortiment naar 2 sterren Beter Leven ligt op schema. Van het kipassortiment wordt eind dit jaar 20 procent gedekt door ‘sterrenvlees’. „Volgend jaar willen we alle kip met minimaal één ster hebben.” Het meeste varkensvlees heeft al één ster. „Soms is de beschikbaarheid een probleem. Het aanbod varkenshaas is bijvoorbeeld te klein om aan de vraag te voldoen”, zegt Den Boer.

Campagnes

Bio10daagse

Initiatiefnemer: Bionext

Sinds: 2013

Frequentie: één keer per jaar

Laatste editie: 17 tot 26 september

Deelnemers: supermarkten, biologische winkelketens Natuurwinkel, Ekoplaza en Estafette, en speciaalzaken

Bewuste Visweek

Initiatiefnemers: MSC, ASC en WNF

Sinds: 2013

Frequentie: één keer per jaar

Laatste editie: 21 tot 27 september

Deelnemers: supermarkten, visspecialisten en ”out of home” (horeca etc.)

Beter Leven Week

Initiatiefnemer: Dierenbescherming

Sinds: 2013

Frequentie: één keer per jaar

Laatste editie: 19 tot 25 oktober

Deelnemers: supermarkten en merkfabrikanten

Fair Trade Week

Initiatiefnemer: Stichting Max Havelaar

Sinds: 2007

Frequentie: twee keer per jaar

Laatste editie: 24 oktober tot 1 november

Deelnemers: supermarktketens, wereldwinkels en gemeenten