Op 18 oktober zullen de resten van Maria en haar broertje Alexej worden bijgezet in het familiegraf van de tsarenfamilie in Sint-Petersburg. In 1998 werden daar de overblijfselen van de tsaar, zijn vrouw Alexandra en drie dochters al begraven. Hun lichamen werden in 1991 diep in Rusland ontdekt. Pas in 2007 vonden onderzoekers ook Maria en Alexej, 70 kilometer verderop, eveneens in 1918 gedood door fanatieke bolsjewieken.

”De gezusters Romanov” beschrijft het leven van de vier tsarendochters. Na veel onderzoek heeft de Britse historica Helen Rappaport een lijvig, maar toch ook toegankelijk boek over het korte leven van de vier geschreven. Het is merkbaar dat zij veel plekken heeft bezocht waar de vier woonden.

De spanningen zijn al aan het toenemen als Olga (1895), Tatjana (1897), Maria (1899) en Anastasia (1901) ter wereld komen. De tsaar zit dan echter nog stevig in het zadel. De eerste jaren van hun leven worden dan ook gestempeld door het rijke paleisleven.

Vroomheid kenmerkt het leven van de vier. Kerkbezoek en bidden zijn vaste onderdelen van de Russisch-orthodoxe opvoeding. Achter de paleismuren krijgen de vier dochters een relatief sobere opvoeding, maar daar krijgt het volk weinig van te zien. Steeds meer Russen denken dat de Romanovs in overdadige weelde leven. Rappaport stelt dat beeld bij.

De politieke en de economische crisis in Rusland vormen de grootste oorzaak van de ondergang van het tsarenrijk, maar Rappaport wijst ook nadrukkelijk naar moeder Alexandra. Die laat zich steeds minder zien, leidt een teruggetrokken leven, en lijkt alle contacten met de buitenwereld –ook de hoge adel– af te snijden. Alexandra noemt zij een vrouw met „onverzettelijke deugdzaamheid die het hele gezin uiteindelijke het leven zal kosten.” Alexandra’s contacten met de gebedsgenezer Raspoetin, haar „religieus fatalisme” en bijgeloof rond haar aan hemofilie lijdende zoontje ontnamen de tsaar zijn troon, stelt de auteur.

Als de communisten terrein winnen, verandert de sfeer in Rusland, zo schetst Rappaport. Het geluid van de opstand dringt pas laat in de kamers van de kinderen door. Vooral de laatste, beklemmende jaren in het leven van de vier dochters weet Rappaport indringend te beschrijven.

Zo passeren hun opsluiting, transport naar Siberië, en later de overplaatsing naar Jekaterinenburg. De laatste dagen van de tsarenfamilie beschrijft Rappaport niet, omdat ze die momenten van hoop en vrees al eerder in een boek vastlegde. Een hoofdstuk over de dagen voorafgaand aan de dood van Olga (dan 22 jaar oud), Tatjana (21), Maria (19) en Anastasia (17) had het boek afgemaakt.

Het geloof houdt hen ook de laatste dagen op de been. „Al ons vertrouwen is alleen op God gericht”, schrijft een van de familieleden kort voor het einde. Ze geven alle bewakers een Evangelie. Een van de hoofdbewakers vertelt later hoe hij getroffen was door het gebed van de Romanovs.

Rusland

De gezusters Romanov. De verloren levens van de dochters van tsaar Nikolaas II, Helen Rappaport;
uitg. Unieboek/Het Spectrum, Amsterdam, 2015; ISBN 978 90 0034 487 1; 584 blz.; € 34,99.