Wat bij de restauratie het meest in het oog springt, is de herbouw van de oranjerie, die in de jaren twintig van de vorige eeuw verloren ging. Als theeschenkerij in Victoriaanse stijl moet deze oranjerie een trekpleister gaan vormen voor zowel Barneveld als De Schaffelaar.

De beschoeiing van de waterpartijen neemt het Geldersch Landschap -sinds 2002 eigenaar van huis en landgoed- onder handen; diverse eilanden schoont het schap op. Het ”grand canal”, de naar Frans voorbeeld gebouwde watergang door het park, zal weer watervoerend worden en er komen vier nieuwe bruggen over. Ook herstelt de nieuwe eigenaar de lanen en de bloemenheuvel. Bovendien komt het oorspronkelijke beeld van Hercules op het 12-lanenpunt in het park weer terug.

Door middel van schilderijen, ontwerptekeningen, foto’s, tuinbeelden en een aangrijpende video over het verblijf van 600 Joden op het kasteel -die hier zaten van december 1942 tot september 1943, toen ze werden afgevoerd naar Kamp Westerbork- wordt in het Veluws Museum Nairac een beeld geschetst van het bewogen verleden en de nieuwe toekomst van landgoed De Schaffelaar.

Het eerste huis, toen het Hackfort of Hakvoort genoemd, kwam tot stand vóór het jaar 1600. Rond 1680, toen het huis in het bezit was van de familie Van Essen, is het omgedoopt tot De Schaffelaar, maar een directe relatie met de bekende Jan van Schaffelaar, die van de toren sprong in Barneveld, is niet aanwezig.

In 1767 werd op de plaats van het oude huis een voor die tijd modern landhuis gebouwd, waarbij ook een luisterrijk park ontstond. Helaas brak er in 1800 onder dubieuze omstandigheden brand uit en de Schaffelaar brandde tot de grond toe af.

De familie van Zuylen van Nievelt kocht het buitengoed en liet omstreeks 1850 het huidige gebouw neerzetten. Dit nieuwe huis kwam enkele honderden meters dichter bij het dorp te staan. Het is gebouwd in de zogenaamde neogotische stijl en werd de belangrijkste vertegenwoordiger van deze stijl in Nederland.

Vanwege bouwvalligheid is een torentje aan de achterzijde van het huis kort na de Tweede Wereldoorlog afgebroken. In 1960 was de stafschool van de dienst Bescherming Bevolking in het huis gevestigd. Inmiddels was het kasteel danig vervallen, waarop de gemeente Barneveld zich over het pand ontfermde. Het huis werd in 1966 aangekocht en gerestaureerd.

In 2002 verkocht de gemeente het kasteel aan het Geldersch Landschap, die het park al sinds 1967 bezit. De restauratiekosten raamt het schap op bijna 2 miljoen euro.