Een van de vragen die deze drama­tische vluchtelingenstroom oproepen, is die van de verhouding tussen rechten c.q. waarden en kwantiteiten. In hoeverre worden rechten zoals asielrecht en waarden als barmhartigheid en gastvrijheid beïnvloed en begrensd door de aantallen mensen die daar een beroep op doen?

„Het asielrecht heeft geen bovengrens”, zo klonk in recente discussies. Maar is het werkelijk zo dat aantallen hier geen rol spelen en dat het bestaande asielrecht onverkort moet gelden, ongeacht of jaarlijks 100.000, 500.000 of 5 miljoen vluchtelingen zich melden? Men kan zoiets wel roepen, maar als de aantallen dramatisch oplopen, zullen slechts weinigen een dergelijk standpunt volhouden.

Zo gaan we ook op andere terreinen om met openeindregelingen. Als het aantal arbeidsongeschikten fors blijft toenemen, wordt de WAO grondig herzien. Als er steeds meer ouderen komen, is er reden om de VUT af te schaffen en de pensioen­gerechtigde leeftijd te verhogen.

Het huidige asielrecht is geformuleerd in een tijd dat afstanden nog een wezenlijke rol speelden. Een omvangrijke toestroom uit andere werelddelen was destijds niet te verwachten. Dat is inmiddels anders geworden. Vluchtelingen komen massaal naar Europa, of ze nu uit Sri Lanka, Afghanistan, Eritrea of Syrië afkomstig zijn.

Het vliegverkeer is aanmerkelijk gepopulariseerd. In Afrika en Azië hebben mensen meer geld dan vroeger en ze weten ook beter hoe de wereld in elkaar zit. Velen hebben tv en internet. Ze weten ook van het hoge welvaartsniveau in Europa en van de omvangrijke sociale voorzieningen daar. Bovendien is de communicatie tussen degenen die zich al in Europa bevinden en de achterblijvers stukken gemakkelijker geworden dan vroeger. Men weet waar men zijn moet (Duitsland, Zweden) en hoe men er komen moet.

Pijnlijke tweedeling

Dat het bestaande asielrecht nog niet helemaal bezweken is onder de massale toestroom komt met name doordat lang niet allen die recht zouden hebben op asiel (er zijn thans zo’n 60 miljoen vluchtelingen) zich hier melden. Je moet immers geld hebben om mensensmokkelaars te betalen en je moet het ook durven om zo’n verre en gevaarlijke reis te maken.

Maar op die manier ontstaat er wel een pijnlijke tweedeling tussen hen die hier, zij het vaak na een barre tocht, gearriveerd zijn en daarmee recht hebben op veiligheid, gezondheidszorg, levensonderhoud et cetera, en hen die nog in vluchtelingenkampen of andere armoedige onderkomens zitten.

Het is bepaald niet zo dat de vluchtelingen die hier (vriendelijk of minder vriendelijk) opgevangen worden degenen zijn die er het slechtst aan toe waren. Eerder het omgekeerde. Veel van de Syriërs die hier aankomen, behoren tot de beter gesitueerden. Dat wringt.

Hulpvaardige West-Europeanen zijn afgereisd naar Griekenland om zich te ontfermen over uitgeputte vluchtelingen die het eindelijk gelukt is in afgeladen en vaak weinig zeewaardige bootjes de felbegeerde Europese kust te bereiken. Niet iedereen komt behouden aan. De foto van het verdronken jongetje Aylan ging de hele wereld over.

En dan te bedenken dat het eigenlijk alle­maal nergens voor nodig was. Voor een paar tientjes kun je immers met een reguliere veerboot vanuit Turkije naar Griekenland overvaren. Bovendien kun je voor nog geen 200 euro vanuit Turkije een vliegticket boeken naar Frankfurt of Schiphol. Dat bespaart je als asielzoeker een kostbare en gevaarlijke overtocht en een moeizame reis vol ontberingen door Zuidoost-Europa.

Maar het zit er niet in dat dat binnenkort zo geregeld wordt. Als we het zo gemakkelijk maken, zo beseffen alle West-Europese regeringen, wordt de stroom asielzoekers uit Syrië en andere brandhaarden helemaal onbeheersbaar. Alleen door de hoge golven op zee en de rollen prikkeldraad is het huidige asielrecht nog enigszins overeind te houden.

Het feit dat het asielrecht verankerd is in internationale verdragen maakt wijziging moeilijk. Dat is echter geen reden om absurde en onhoudbare situaties te laten voortbestaan. Overigens beperkte de oorspronkelijke versie van het VN-Vluchtelingenverdrag zich tot Europese vluchtelingen. Opvang in eigen regio was daarbij het uitgangspunt.

Ook nu zal de bijdrage van de rijke westerse landen daarop gericht moeten zijn. Een land als Turkije heeft al miljarden besteed aan de Syrische vluchtelingen in eigen land. Landen als Jordanië en Libanon, die ook veel vluchtelingen herbergen, zijn veel armer en zwakker. Er is echter een grote kloof tussen de bedragen die nodig zijn voor de vluchtelingenopvang in die landen en wat beschikbaar komt. Geen wonder dat steeds meer Syrische vluchtelingen over­wegen om dan maar zelf naar het rijke Westen af te reizen.

Eurabia

Een ander gezichtspunt in de huidige vluchtelingen­discussie is vrees voor islamisering. Wordt op deze manier Europa inderdaad Eurabia?

Nu wordt er op dit terrein veel overdreven en doen allerlei spookverhalen de ronde. In Nederland is op dit moment ongeveer 6 procent van de bevolking moslim. Slechts een beperkt deel daarvan is fundamentalistisch en een klein deel niet afkerig van geweld. Dat valt dus mee. Maar voor een aanslag heb je er soms maar één nodig, zoals onlangs bleek in de Thalys.

Het is wel zo dat naarmate het aantal moslims toeneemt, zij meer en meer hun stempel zullen zetten op de maatschappij. Dat is onvermijdelijk. Terwijl Europa vergrijst, gaat het bij de moslims om een betrekkelijk jonge groep met een relatief hoog geboortecijfer. Dat geldt ook voor de asielzoekers die nu Europa binnenkomen. Maar ook dan is een islamitische meerderheid nog ver weg. Zo is aannemelijk dat na verloop van tijd de secularisatie onder de moslims in Europa zal toenemen.

Maar dat is allemaal wel in de veronder­stelling dat we de grenzen niet openzetten en dat de vluchtelingenstroom afzwakt. Syrië is al jarenlang het toneel van een bloedige burgeroorlog, maar wat gaat er in Egypte gebeuren in de confrontatie tussen het militaire bewind en de nu verboden moslimbroederschap? Er zijn 18 miljoen Syriërs, maar niet minder dan 87 miljoen Egyptenaren.

Christelijk Europa

Begrijpelijkerwijs wordt de dreigende islamisering van Europa door velen geplaatst tegenover de teruggang van het christendom. Worden steeds meer kerken om­gebouwd tot moskeeën? Wat blijft er met al die moslims over van het vanouds christelijke karakter van Europa?

Nu behoeven we ook niet al te dierbaar te spreken over het christelijke Europa. Dat valt, als je het goed bekijkt, toch ook erg tegen. In Nederland werd daar ook in vroeger eeuwen al veel over geklaagd. Als kerken voortaan gebruikt worden als moskeeën is dat zeker pijnlijk, maar tegelijkertijd moeten we beseffen dat in veel van die kerken (hetzij protestant of rooms-katholiek) de hoorders destijds nogal eens stenen voor brood werden gegeven.

We hebben te maken met een geseculariseerd Europa, waar de invloed van het christendom (ruim en breed genomen) steeds meer terugloopt. Met dat geseculariseerde Europa worden de vluchtelingen (hetzij moslims of christenen) geconfronteerd. Een officiële voorlichtingsfilm over Nederland toont een naaktstrand en kussende homo’s. Wie hier komt wonen, moet dat kennelijk normaal vinden. Een dergelijke presentatie beklemtoont de afstand tot de dominante cultuur. Die is er niet alleen voor vluchtelingen uit het Midden-Oosten, maar ook voor orthodoxe christenen.