De bestaande asielprocedures bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) staan onder druk door de enorme stroom vluchtelingen. Dat is op zich begrijpelijk. Anderzijds heeft de IND zichzelf met zijn geheel eigen wijze van werken door de jaren heen van een flinke werklast voorzien. Die werkwijze gaat ten koste van de rechtspositie van vluchtelingen en van de daadkracht en geloofwaardigheid van de IND zelf.

Bepakt met het weinige wat zij nog hebben, zwerven Syrische gezinnen over station Zwolle, op zoek naar de treinen richting Ter Apel. Tien minuten treinen verderop zoeken twee gezinnen naar gerechtigheid en een veilig bestaan in Nederland. De 17-jarige Margarita uit Oezbekistan kwam zeven jaar geleden met haar moeder als vluchteling naar Nederland. Omdat ze als christen vervolgd werden. Ze oogt, ze praat, ze denkt en doet als een onvervalste Hollandse meid. Zij weet niet beter dan dat zij zich Nederlandse voelt. Met de nodige juridische haarkloverijen zag de IND echter kans om haar buiten het kinderpardon te laten vallen. De reden: onvoldoende geïntegreerd.

Dan de kwestie van Samvel uit Armenië en zijn vrouw. Om politieke redenen werden zij gedwongen te vluchten uit een aanvankelijk goed en zorgeloos bestaan. Eenmaal in Nederland vertrouwden zij volledig op de rechtsstaat en een toegewezen advocaat. Zoals te verwachten bedacht de IND de nodige mitsen en maren, begeleid met een negatieve beschikking.

Gelukkig heb je dan nog gerechtelijke procedures om het een en ander recht te zetten. Tenzij je advocaat vergeet tijdig beroep aan te tekenen. Precies dat overkwam het echtpaar. De advocate werd weliswaar berispt, maar daar hebben deze mensen niets aan. Weg zaak, weg bewijs. Een poging om een nieuwe zaak te starten sneuvelde omdat de IND zich handig op het standpunt stelde dat het bewijs uit de vorige zaak geen rechtskracht meer had. Zo kan het gebeuren dat de zaak van Samvel na acht jaar nog nooit inhoudelijk door een rechter is behandeld. Nu zit de deur definitief op slot: weg toekomst, weg rechtsstaat. Gelukkig waken kerken over hun illegale bestaan.

Beide gevallen tonen hoe de IND asielzoekers stelselmatig bejegent met een tenenkrommend vooringenomen negativisme. Voor een op feiten gefundeerde menselijke waardigheid lijkt geen plaats. Nog steeds ziet de IND bij het minste of geringste vermoeden van twijfel de kans schoon om met een plichtmatig ”nee” onschuldige en weerloze mensen een verblijfsvergunning te ontzeggen. Vaak ontstaat die twijfel uit de eigen onmacht om door de asielzoeker aangebrachte feiten effectief en geloofwaardig in het land van herkomst te verifiëren.

Daarnaast hanteert de IND vaak zijn eigen, westerse logica om een vluchtverhaal onderuit te halen of te bepleiten dat terugkeer veilig is. Zo verlangt de IND vaak officiële opsporingsbevelen als bewijs van vervolging, voorzien van stempels en handtekeningen. Maar dat verlangen staat ver af van de dagelijkse praktijk. Vluchtelingen worden meestal heimelijk onder druk gezet, via intimidatie en geweldpleging of via het organiseren van ‘ongelukken’.

Het zou de vluchtelingen, de rechtsstaat en de schatkist helpen wanneer de IND asielzaken objectiever insteekt en zich bewuster toont van de eigen tekortkomingen. Het grote aantal rechtszaken en de enorm lange duur van vele asielzaken zijn immers grotendeels te wijten aan de eigenwijsheid van de IND. Gelukkig weten vele asielzoekers, nadat zij aanvankelijk door de IND in het ongelijk zijn gesteld, na lange procedures en veel onnodige stress uiteindelijk toch een verblijfsvergunning te bemachtigen. Het Europees Hof van Justitie biedt daarin regelmatig uitkomst. Ook het openen van een nieuwe zaak, op basis van nieuw verkregen bewijs, kan perspectief bieden.

In een klein aantal gevallen gebruikt de staatssecretaris voor Vreemdelingenzaken zijn discretionaire bevoegdheid. Namens de gemeente Kampen bracht burgemeester Koelewijn onlangs de gevallen van Margarita uit Oezbekistan en Samvel uit Armenië onder zijn aandacht. Het zou staatssecretaris Dijkhoff sieren wanneer hij op basis van zijn bevoegdheid in deze en andere gevallen zou kiezen voor de rechtsstaat en de menselijke waardigheid, in plaats van voor het eigen gelijk van de IND. Dat kan betekenen dat Margarita mag blijven en dat Samvel en zijn vrouw alsnog in de gelegenheid worden gesteld hun zaak inhoudelijk voor de rechter te krijgen, opdat het recht zal zegevieren.

De auteur is fractievoorzitter van D66 in de gemeente Kampen.