JA

Het gaat hier inderdaad om een prangende vraag voor iedere christen. De Holocaust (brandoffer) –of zoals de Joden zelf liever zeggen: de Shoah (ramp)– is de onvoorstelbare misdaad van de nationaalsocialisten onder leiding van Adolf Hitler. Op basis van een verderfelijke ideologie en vanuit een systematische planning is een gruwelijke massamoord op 6 miljoen Joodse mannen, vrouwen en kinderen uitgevoerd.

Nu is ontegenzeggelijk elke genocide afgrijselijk. Maar het gebeuren van de Holocaust moet vanuit het christelijk geloof als uniek worden gezien. Het Joodse volk geldt immers volgens de Bijbel als het uitverkoren volk van God waarmee Hij vanuit Zijn verkiezing een eeuwig verbond heeft gesloten. Wanneer uitgerekend dit volk zo zwaar moet lijden en bijna wordt uitgeroeid, lijkt de ”God van Abraham, Izak en Jakob” alle geloofwaardigheid te verliezen. Hij kan volgens velen bij het afgrondelijke duister van dit gebeuren eenvoudigweg niet bestaan. Hoe is theologie na Auschwitz nog mogelijk?

We moeten de diepte van deze vragen over en afwijzing van Gods geloofwaardigheid proberen te peilen. Dat gebeurt niet door hen die de Shoah op één lijn plaatsen met andere gevallen van massamoord en genocide. Op deze manier miskennen ze de bijzondere plaats die het Joodse volk krachtens Gods soevereine verkiezing nog altijd heeft. Gods naam is met dit volk verbonden en Hij is in al zijn benauwdheid mede benauwd.

Wanneer Hitler c.s. er inderdaad in geslaagd zou zijn dit volk totaal uit te roeien, zou daarmee naar mijn overtuiging aangetoond zijn dat de belijdenis van het bestaan van God niet waar kan zijn. Als we iets van dit ontzettende gebeuren, zo faliekant in strijd met alle Bijbelse beloften voor Israël die in Christus vaststaan, werkelijk tot ons laten doordringen, kunnen we langs de rand van de afgrond van het atheïsme heengaan. De verborgenheid van God is nergens aangrijpender dan in de vernietigingskampen waar het volk dat naar Zijn naam is genoemd én veelal Zijn naam aanroept, reddeloos te gronde gaat.

NEE

Toch kan de Shoah vanuit het geloof worden gezien als juist een bevestiging van het bestaan van God. De Joden hebben door de eeuwen heen te maken gehad met onberedeneerde haat van de volkeren. Waarom? Maar al te vaak zijn ze als zondebok door de samenleving geslachtofferd. Waarom? De christelijke kerk heeft zich telkens weer schuldig gemaakt aan een catechese der verguizing. Waarom? Van Chrysostomus tot Luther hebben prominente woordvoerders van het christendom olie gegooid op het vuur van de haat tegen de Joden, en dit gaat door tot op de dag van vandaag. De grote vraag is: Wat zit hier achter? En wat is de diepste achtergrond van de culminatie van deze haat in de Shoah?

Terecht schrijf dr. Ad Prosman in zijn indringende boek ”De onverwerkte Holocaust. Spiegel voor de kerk van nu” dat er geen inhoudelijke en fundamentele bezinning is geweest op deze ergste crisis in 2000 jaar. Het gevaar van verdringing doet zich voor, waardoor de rol die de kerk in het recente verleden heeft gespeeld niet eerlijk onder ogen wordt gezien. Het is onthutsend te constateren dat bij kerken en theologen de grote catastrofe niet of nauwelijks tot zelfonderzoek en verootmoediging heeft geleid.

Bovendien wordt de demonische achtergrond van de Shoah niet of nauwelijks onderkend. Het ging hier ten diepste om een satanische poging om Israël uit de geschiedenis te wissen en daarmee Gods beloften voor eeuwig te logenstraffen.

DUS

Het volk Israël is zo bezien juist in zijn lijden een opgericht teken dat God werkelijk bestaat en dat Zijn Woord waarachtig is. Op dezelfde wijze is trouwens de vervolging van christenen door de eeuwen heen een bewijs uit het tegendeel voor de waarheid van het christelijk geloof. We mogen de Shoah beschouwen als een bewijs dat op de achtergrond van het wereldgebeuren de strijd woedt tussen aan de ene kant de waarachtige God Die goed is en enkel Licht, en aan de andere kant het rijk van de duisternis.

De diepste oorzaak van de Holocaust is –en wanneer ik dat Prosman nazeg, wil ik met hem waken voor ieder wegschuiven van onze eigen schuld in dezen– „de ongrijpbare, satanische wil om Gods beloften aan het Joodse volk uit te wissen.” We geloven dat hem dit echter nooit zal lukken. De Heere zal in een heerlijk slothoofdstuk van de geschiedenis tonen dat Hij geen enkele belofte ter aarde laat vallen.

Zo wordt Zijn sjalom in de gekruisigde en opgestane Christus wereldwijd werkelijkheid voor Israël en de volkeren. We zijn geroepen om, zoals K. H. Miskotte het in 1950 formuleerde, de zorg van de geschiedenis en de nood van Israël priesterlijk op het hart te dragen voor het aangezicht van God.

Dr. J. Hoek, hoogleraar systematische theologie aan de Evangelische Theologische Faculteit Leuven en bijzonder hoogleraar gereformeerde spiritualiteit aan de Protestantse Theologische Universiteit, Groningen.