Het lijstje van de tien toptitels van deze zomer, hiernaast afgedrukt, wordt in reformatorische boekhandels sterk gedomineerd door twee uitgeverijen: De Banier en Den Hertog. Dat lijstje is overigens niet zo precies als de BCB/ND-toptien. Het is gebaseerd op gegevens van slechts vijf boekhandels, die bovendien niet allemaal even ‘harde’ informatie in de vorm van verkoopcijfers aanleverden.

Enige voorzichtigheid is dus op haar plaats. Het gaat hier gemiddeld om wat minder grote verkoopaantallen dan in de BCB/ND-toptien. Bovendien: elke boekhandel heeft zo zijn eigen klantenkring, en dat wordt weerspiegeld in de plaatselijke toptien. In Staphorst verkopen ze relatief veel boeken van (hersteld) hervormde predikanten, in Barneveld (waar naast boekhandel Koster ook nog een evangelische boekhandel gevestigd is) vooral werk van auteurs uit de Gereformeerde Gemeenten. Wie iets weet van de kerkelijke situatie in beide plaatsen, begrijpt dat helemaal.

Het cultureel gevormde en gevarieerde publiek van Driestar en Conservatief Café verklaart ook waarom bij Smit in Gouda het koopgedrag van de klanten iets breder is dan bij de overige genoemde boekhandels. Daar worden niet alleen Comrie en Barten, maar ook de toptitels uit de BCB/ND-toptien (Sarah Young, Arno Lamm) heel goed verkocht, terwijl er bovendien meer vraag is naar breed maatschappelijke boeken (bijvoorbeeld Joris Luyendijk).

1. Stichtelijke stukjes.

Ook op de reformatorische markt is het eerste wat opvalt: veel dagboeken, goedkope bundeltjes met korte meditatieve teksten en geschenkboekjes (vader- en moederdagboekjes doen het bijvoorbeeld extreem goed). Maar in plaats van Sarah Young koopt het reformatorische publiek liever een dagboek met stukjes van een ‘oudvader’, een puritein of een bekende en vertrouwde predikant uit de twintigste eeuw. Van Spurgeon bijvoorbeeld, of van ds. I. Kievit.

Daarnaast is er een enorme markt voor meditatieve boekjes van hedendaagse predikanten uit de Gereformeerde Gemeenten, zoals ds. P. van Ruitenburg, ds. A. Schot, ds. B. J. van Boven. Inhoudelijk valt ook hier het verlangen naar troost en bemoediging op (”De zin van mijn leven”, ”Moed houden”), maar nog sterker aanwezig zijn thema’s uit de geloofsleer en het geestelijk leven (”Op Mijn trouwverbond”, ”De rechtzinnige leer verklaard”, ”Bidders”, ”Diep ontzag”, ”Licht en schaduw van het geestelijk leven”).

2. Hertaling en herbronning

Als het over Bijbel en psalmberijming gaat, is er op dit deel van de christelijke boekenmarkt weinig sprake van nieuwe vertalingen, herzieningen of herdichtingen. De hang naar hertaling en herbronning wordt echter wél op andere manieren zichtbaar. De Bijbel met uitleg is er een duidelijk voorbeeld van: moeilijke woorden uit de 17e-eeuwse Statenvertaling worden verklaard, moeilijke teksten worden uitgelegd.

Voorzichtige vernieuwing van de traditie is ook zichtbaar in alle bewerkingen van klassieke teksten uit de bevindelijk gereformeerde traditie. Dat varieert van een weinig ingrijpende herspelling (met vervanging van de moeilijkste woorden) bij Costerus tot een hertaling van Comrie of het Kort Begrip. Nog een stap verder gaat Evert Barten met zijn goed verkochte, op jongeren gerichte bewerkingen en samenvattingen van klassieke teksten als de ”Institutie” van Calvijn.

3. Eigentijdse theologie

Op dit deel van de christelijke boekenmarkt verschijnen nauwelijks nieuwe studies op het gebied van de theologie, los van een enkel proefschrift dat niet in de top tienen terechtkomt. Voor het wat bredere publiek heeft de reformatorische boekhandel veel prekenboeken, meditatieve boekjes en educatieve boekjes, maar weinig grondige theologische beschouwing en bezinning. Daarvoor leunt men nog altijd zwaar op klassiekers uit de traditie (Brakel, Kersten).

Wat er een enkele keer wél verschijnt op dit gebied, blijft beperkt tot dunne boekjes rond bepaalde thema’s, die overigens goed verkopen. Denk aan ”U en uw kinderen” van dr. A. Baars (over de doop) of ”Mijn Bijbel heeft een rode draad” van Peter van Olst (over Bijbeluitleg). Boeken van hedendaagse theologen worden ook hier verkocht, zeker als ze over populaire thema’s als Israël en Jodendom gaan, maar ze verschijnen niet snel in de top tien.

4. Voorbeeldige levensverhalen

Domineesbiografieën vormen een belangrijk genre op de reformatorische boekenmarkt, net als boeken met korte verhalen over ‘eenvoudige’ gelovigen. Vanouds ligt daarbij enige nadruk op bovennatuurlijke uitreddingen en wonderlijke voorzienigheden, maar het lijkt er de laatste jaren op dat de aandacht verschuift naar het ‘gewone’ dagelijkse leven met God.

Titels die op dit moment goed verkopen zijn ”Een dominee voor het vuurpeloton” van B. Hooghwerff, ”Hoe zalig is het volk” van ds. P. de Vries en een herdruk van ”De wondervolle leiding Gods gehouden met Anna Helderop”.

Ook persoonlijke verhalen over de oorlog doen het goed, bijvoorbeeld ”Gij liet door heerszucht ons vertreden” van W. Droogers. Net als de verhalen over mensen met een handicap uit ”Afhankelijk leven” van H. Bor. Ook hier geldt: er is behoefte aan voorbeeldverhalen, aan modellen en idealen waaraan mensen hun eigen leven en ervaringen kunnen afmeten.

Het hele genre van geschiedenisboeken lijkt intussen beperkt tot persoonlijke verhalen van –hoogstens– een of twee generaties geleden. Oudere en breder beschreven (kerk)geschiedenis doet het slecht, zodat de veelgelezen klassiekers uit de bevindelijke traditie losraken van hun oorspronkelijke context. Eén uitzondering: de recent verschenen ”Encyclopedie Nadere Reformatie”.

5. Christen-zijn in de wereld

Veel boeken uit reformatorische hoek zijn gericht op de vorming van een jongere generatie. Opvoedingsboekjes en boekjes over vader- en moederschap zijn mateloos populair, teksten worden hertaald en uitgelegd voor jongeren, en lezers bestuderen de wereld om zich heen met het oog op jongeren. Alsof er in stilte naar een legitimatie gezocht moet worden – maar zouden dezelfde vragen niet ook voor volwassenen spelen?

De meestverkochte lectuur laat in elk geval zien dat apologetiek en confrontatie belangrijke thema’s zijn bij het staan in de samenleving. Denk aan titels als ”Voor religie en vrijheid” van Bart Jan Spruyt, ”Gewapend” van ds. P. van Ruitenburg of ”Bestaat God?” van Emanuel Rutten & Jeroen de Ridder. Ook boekjes rond actuele thema’s en vragen kunnen op de aandacht rekenen, zoals ”Leren leven in overvloed” van ds. Bas van der Graaf.

Dit is het tweede deel in een tweeluik over trends op de christelijke boekenmarkt.

Stille bestseller: ds. P. van Ruitenburg

Elk jaar verschijnen er bij uitgeverij Den Hertog wel een paar boekjes van ds. P. van Ruitenburg, predikant van de gereformeerde gemeente in Chilliwack (Canada). Weinig opvallende, dunne boekjes met meditatieve stukjes over thema’s als genade, geloof, tijdgeest, moederschap, lijden, bekering, zingeving. Niettemin: stille bestsellers.

De auteur ziet het schrijven van deze boekjes als „een stukje evangelisatiewerk”. Vijf jaar geleden zei hij in een interview met deze krant: „Ik ben gaan schrijven voor jonge mensen die hun aandacht slecht bij een boek kunnen houden. Van meet af aan is mijn methode daarbij geweest om de boterham met kaas in kleine stukjes te snijden, waardoor de boodschap makkelijk verteerbaarder wordt; terwijl uiteindelijk toch de hele boterham naar binnen gaat. Later ben ik ook voor ouderen gaan schrijven.”

Inmiddels heeft hij niet minder dan 37 titels op zijn naam staan. Volgens zijn uitgever zijn er van alle boekjes van ds. Van Ruitenburg samen meer dan 150.000 exemplaren verkocht, gerekend vanaf de verschijning van ”Echt geloven” in 2005. Een paar van de bestverkopende boekjes uit de hele serie komen ook per stuk wel boven de 10.000 exemplaren uit.

Dit jaar verschenen er twee titels van de hand van ds. Van Ruitenburg: ”Gewapend” (over de geestelijke strijd) en ”De zin van mijn leven” (over zingevingsvragen, Gods bedoeling met het leven en de ware vervulling van het leven). Bovendien publiceert hij in oktober bij uitgeverij Den Hertog nog een nieuw dagboek bij de Bijbel: ”Vast geloven”.

Toptitels augustus

1. Bijbel met uitleg (uitg. De Banier, diverse edities van € 39,95-€ 104,95).

Bijbel in de GBS-editie van de Statenvertaling, voorzien van illustraties, kaarten en tijdschema’s, waarvan inmiddels 55.000 exemplaren verkocht zijn. De uitleg bij de tekst is geschreven door ruim honderd predikanten, theologen en andere deskundigen uit de gereformeerde gezindte.

2. De zin van mijn leven, ds. P. van Ruitenburg (uitg. Den Hertog, € 9,90).

Boekje met korte meditatieve teksten over de zin van het leven en Gods bedoeling met ons leven. De auteur is predikant in de Gereformeerde Gemeenten en heeft inmiddels 37 titels in dit genre op zijn naam staan.

3. Vast en zeker, Evert Barten (uitg. Den Hertog, € 19,90).

De ”Institutie” van Calvijn in eigentijdse taal samengevat en in korte stukjes geknipt. Geschreven in vraag- en antwoordvorm, gericht op jongeren, die in de jij-vorm worden aangesproken.

4. Het ABC van het geloof, Alexander Comrie (uitg. De Banier, € 19,95).

Bevindelijke klassieker van Alexander Comrie (1706-1774), hertaald door C. Bregman. Bevat beschouwingen over het ware geloof, aan de hand van kernwoorden als ”aannemen”, ”dragen”, ”horen” en ”verwachten”.

5. Een dominee voor het vuurpeloton, B. Hooghwerff (uitg. Den Hertog, € 18,50).

Beschrijving van het levenseinde van de bevindelijke predikant ds. J. Kars (1903-1942). Hij werd in 1942 gefusilleerd; in zijn laatste weken toonde hij zich een bewogen pastor voor zijn medegevangenen.

6. Licht en schaduw van het geestelijk leven, Octavius Winslow (uitg. De Banier, € 9,95).

Meditatief boekje waarin verschillende aspecten van het geestelijk leven (schuld, herleving, beproeving, heiliging, dienstbaarheid) worden behandeld door de 19e-eeuwse Amerikaanse predikant Octavius Winslow.

7. Dagelijks manna, ds. I. Kievit (uitg. Den Hertog, € 19,90).

Dagboek, samengesteld uit de meditaties die de bekende hervormd-gereformeerde ds. I. Kievit (1887-1954) schreef voor het Gereformeerd Weekblad. Voor iedere dag is een Schriftlezing toegevoegd.

8. De geestelijke mens, Florentius Costerus (uitg. Gebr. Koster, € 55).

Klassieker van Costerus (1635-1703). De tekst is herspeld, moeilijke woorden en uitdrukkingen zijn hertaald. Het boek behandelt vragen als: wie is een ‘geestelijk mens’ en wie niet, en welke ervaringen kenmerken het geestelijk leven?

9. Hoe zalig is het volk, ds. P. de Vries (uitg. Den Hertog, € 18,90).

Zestien levensschetsen van ”kinderen van God” die de auteur in de loop van zijn leven ontmoet heeft. De meeste hoofdstukken zijn uitgewerkte versies van herdenkingsartikelen die hij als predikant in verschillende kerkbodes schreef.

10. Leren leven in overvloed, ds. Bas van der Graaf (uitg. Groen, € 12,50),

Opiniërend boekje over het omgaan met geld en bezit in een wereld waarin de tegenstellingen tussen rijk en arm steeds groter worden.

Samenstelling aan de hand van gegevens van boekhandels Van der Boom, Sommelsdijk; De Haan, Staphorst; Den Hertog, Houten; Gebr. Koster, Barneveld; Smit, Gouda.