Realiseerden we ons maar wat meer dat een verdubbeling van de snelheid een viermaal zo lange remweg oplevert, verzucht Ligtenberg in het boekje. Hij houdt het niet bij constateren alleen, maar rekent ook precies uit hoeveel meter een automobilist al verder is bij een reactietijd van een seconde. Met hetzelfde gemak laat hij zien dat een hypotheek zich tijdens het afbetalen gedraagt als een meetkundige reeks.

Over zulke zaken schrijft Ligtenberg in ”Uitgerekend!”, een boek dat maar moeilijk in een hokje is te plaatsen. Is het een studieboek? Nee, daarvoor is het te hapsnap en net iets te gezellig geschreven. Een puzzelboek dan? Ook weer niet, afgebakende raadsels en puzzels staan er niet in.

Dat wil niet zeggen dat de lezer niet uitgedaagd wordt om er pen en papier bij te pakken. Liever geen rekenmachine, want Ligtenberg zit al tientallen jaren in het vak en is niet zo gecharmeerd van de opmars van dat apparaat.

De wiskundeleraar aan het Ichthus College in Veenendaal is een kei in rekenen, dat straalt vanaf elke bladzijde. Zijn schrijfstijl is even wennen. De meeste wiskundige problemen worden breed uitgemeten in een gesprek tussen de schrijver en zijn fictieve vroegere buurjongen Sander. Al babbelend komen ze tot de oplossing van elk rekenkundig probleem.

Soms zijn die gesprekken geslaagd, bijvoorbeeld als tijdens de eerste ontmoeting de vraag naar voren komt hoe oud Sander inmiddels is. Ligtenberg rekent het op een hilarische manier zelf uit. Sander moet op een papiertje zijn schoenmaat en zijn leeftijd noteren. Het resultaat is een getal van vier cijfers. Daaronder moet hij zijn geboortejaar neerzetten en de getallen van elkaar aftrekken. Aan de hand van dit getal –2350– concludeert Ligtenberg dat Sander 32 jaar is.

Hij heeft nog gelijk ook, en het leuke is dat met een paar eenvoudige formules iedereen die een beetje kan rekenen zich deze goocheltruc eigen kan maken. De uitleg haalt meteen het ongrijpbare ervan af. De schoenmaat heeft er helemaal niets mee te maken, maar is alleen nodig om een viercijferig getal te krijgen. Overigens heeft deze som altijd twee uitkomsten. In dit geval 32 en 82. Maar de laatste valt af omdat Sander niet het uiterlijk van een oude opa heeft.

Nadeel van een Sander als braafste jongetje van de klas is dat je vroeg of laat als lezer denkt: daar heb je Sander weer. De afwisseling van domme vragen en slimme opmerkingen zou moeten helpen om alle voorgeschotelde sommen te kraken, maar bereikt soms juist het tegendeel.

Ligtenberg legt de lat erg hoog, waardoor je als lezer soms de neiging hebt een paar bladzijden vol cijfer- en formulebrij over te slaan. Dat is niet erg, want er blijft altijd wel wat hangen. Neem de valkuil van het gemiddelde. Zijn kinderen die beiden met een 5,5 voor wiskunde op hun rapport thuiskomen even slim? Dat is maar de vraag. Een kind met een 10 en een 1 voor de toets heeft vast meer in zijn mars dan zijn buurman die een 5 en een 6 haalt.

Al lezend komt wel de vraag boven voor welk publiek dit boek is geschreven. Lastige termen en problemen schuwt Ligtenberg niet. Alles wordt bij de horens gevat, van relativiteitstheorie van Einstein tot het feit dat het een hele prestatie is als de gemeente het geluidsniveau in een straat van 70 tot 65 decibel weet terug te dringen. Leuk als verdieping voor de slimsten van de klas, of als verjaardagscadeau voor vrienden die na hun examen de wiskundeles zo missen.

Boekgegevens

Uitgerekend! Het opzienbarende van getallen, Herman Ligtenberg; 
uitg. Elmar, Delft, 2015; ISBN 978 90 3892 475 5; 224 blz.; € 16,95.