Deze diep doorleefde woorden staan in een boekje (”Proslogion”) dat ten doel heeft aan te tonen dat het niet onredelijk is om in God te geloven. Dat je zelfs redeneringen hiervoor kunt gebruiken wanneer je in gesprek bent met anderen. Ze zijn afkomstig van de benedictijner monnik Anselmus (1033-1109), die zijn „ontologisch argument” voor het bestaan van God uitwerkte in het klooster van Le Bec (Frankrijk). Het citaat laat zien hoe redelijke verantwoording en een diepe doorleving, waarbij het gevoel ingeschakeld is, verstand en hart, heel goed samen kunnen gaan.

Onlangs verscheen het boekje ”En dus bestaat God. De beste argumenten”, geschreven door Emanuel Rutten en Jeroen de Ridder. Hierin worden acht argumenten voor het bestaan van God helder uit de doeken gedaan. De auteurs zijn als filosoof verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en werken als docent en onderzoeker. Met dit boek hebben ze in het bijzonder studerende jongeren een dienst bewezen. Sterk zijn de aansprekende voorbeelden die ze gebruiken voordat ze de redenering die in een bepaald argument leidend is, ter sprake te brengen.

Persoonlijke God

Rutten en De Ridder behoren duidelijk niet tot een groep die wil nadenken over (het bestaan van) God in de 21e eeuw vanuit een ”niet-weten”. Deze groep wordt wel aangeduid als aanhangers van het anatheïsme, wat letterlijk zoiets betekent als ”een nieuw theïsme”. Daarmee is bedoeld dat we weer tot een nieuw beeld van God kunnen terugkeren nadat we een bepaald beeld van God achter ons hebben gelaten. Wat moeten we dan achterlaten? Dat is het beeld van het theïsme: het belijden van het bestaan van een persoonlijke God, Die ingrijpt in deze wereld en Die Zich laat kennen.

De auteurs zijn duidelijk over de bescheiden plaats van de acht sterke argumenten voor het bestaan van God die onmiskenbaar tot de conclusie leiden: „En dus bestaat God.” Wezenlijk is hier het woordje ”dus”. Daarmee bedoelen ze beslist niet dat deze God de conclusie is van onze redeneringen. Het gaat erom het ”dat” van Gods bestaan aan te tonen zonder daarmee de indruk te wekken het ”wat” van God te kunnen doorgronden. Ze erkennen zonder enige reserve dat de God van Abraham, Izak en Jakob, de God en Vader van onze Heere Jezus Christus, meer is dan de ‘kale’ God van de filosofen.

Daarmee hebben ze een principiële positie gekozen. Je zegt daarmee namelijk ook dat argumenten wel nuttig zijn, maar niet noodzakelijk. Je kunt dus heel goed geloven zonder één argument. Alle argumenten bij elkaar –hoewel soms zelfs logisch dwingend of in ieder geval waarschijnlijk– zijn niet in staat om als zodanig de tegenspraak vanuit het hart (de onwil) tot zwijgen te brengen.

Geen van de filosofische argumenten voor het bestaan van God staat echter op gespannen voet met de wetenschap. Ze tonen het onzinnige aan van een uitspraak als: „Als jij na zou denken, zou je niet in het bestaan van God geloven.” Wat ook een verdienste is van dit boek, is dat de meest recente en gangbare pogingen tot weerlegging van de acht argumenten voor het bestaan van God worden besproken en weerlegd.

Kokend water

Welke argumenten worden er besproken? Ik noem ze in de hoop zo de nieuwsgierigheid te prikkelen om dit boekje daadwerkelijk te gaan lezen en te verwerken. Studentenverenigingen zouden er goed aan doen hier eens enkele avonden aan te besteden. Als eerste komt aan de orde het argument van Leibniz. Hij stelde de vraag: „Waarom is er iets en niet veeleer niets?” In de bespreking hiervan komen enkele wezenlijke onderscheidingen aan de orde die ook nuttig kunnen zijn in andere discussies. Bijvoorbeeld het verschil tussen een wetenschappelijke en een persoonlijke verklaring van een pan met kokend water op het vuur. Juist bij een persoonlijke verklaring komen we terecht bij „iemand die iets gewild heeft.” Het water kookt omdat iemand zin in thee had.

Vervolgens komen aan de orde: het kosmologisch argument (het begin van alles, domino-effect), het finetuningargument (we leven op de rand van een scheermes: zo nauwkeurig zijn er constanten afgesteld dat er leven mogelijk is op aarde), het argument vanuit de natuurwetten (orde, fundamentele regelmatigheden) en het ontologisch argument („dat waarboven niets groter denkbaar is, moet bestaan”).

Heeft dit laatste argument te maken met de wereld van het ”zijn”, er zijn ook enkele argumenten die vooral met ons kennen en ons kenvermogen te maken hebben. Dat zijn er nog drie: een modaal-epistemisch argument („alles wat mogelijk waar is, is kenbaar”; „als God niet bestaat, dan kun je dat niet weten”; ook het „vliegende spaghettimonster” ontbreekt niet), het morele argument (moraal heeft te maken met „harde feiten” en niet met: „ik zie, ik zie wat jij niet ziet”) en ten slotte het argument vanuit de religieuze ervaring.

Bij dit laatste onderdeel komen dan weer nuttige algemene onderscheidingen ter sprake, zoals onze verschillende kenvermogens. Kennis over onszelf is weer een heel ander manier van kennen en vraagt het gebruik van een andere methode dan de kennis over anderen via bijvoorbeeld getuigenissen. Al met al: een aanwinst! Maar die winst laat zich pas vertalen in de weg van het lezen en overwegen van wat geboden wordt.

Boekgegevens

En dus bestaat God. De beste argumenten, Emanuel Rutten en Jeroen de Ridder; 
uitg. Buijten & Schipperheijn, Amsterdam, 2015; ISBN 978 90 5881 745 7; 160 blz.; 
€ 14,50.