Uganda wil 300 artsen naar Trinidad en Tobago sturen, in ruil voor hulp bij het exploiteren van olievelden. De commotie daarover is begrijpelijk. Per patiënt heeft de Caraïbische republiek twaalf keer zo veel dokters als Uganda.

Bovendien gaat het niet zomaar om artsen: het gaat onder meer om 4 van de 11 geregistreerde psychiaters in Uganda, 20 van de 28 radiologen en 15 van de 92 kinderartsen.

Volgens de Ugandese regering is het goed voor de belangen van het land en leidt het tot werkgelegenheid voor haar inwoners. De donoren zijn echter niet overtuigd.

Operaties

Twee van mijn vrienden, een gynaecoloog en een kinderarts, hebben zich ook aangemeld. Als ik nog in Uganda had gewerkt, was ik zelf ook in de verleiding gekomen. Artsen in Uganda werken onder afschuwelijke omstandigheden, en moeten persoonlijk veel voor hun werk opofferen. Ze weten dat de zorgsector in het land onvoldoende presteert, en dat er iets moet veranderen.

In 2009 was ik op weg om de zesde hersenchirurg van Uganda te worden, in het ziekenhuis in Mulago. Soms moesten we grote operaties afzeggen omdat er afvalwater omhoogborrelde uit de waterleiding, in een omgeving die steriel heette te zijn. Er was veel te weinig staf.

Op een dag, na een reeks nachtdiensten, was ik zo moe dat ik me per ongeluk prikte aan een naald, terwijl ik bloed aan het afnemen was van een patiënt die hiv-positief was. Ik moest direct een antiretrovirale behandeling ondergaan van een maand, en kon daardoor niet werken. Toevallig werden onze salarissen, tot mijn grote frustratie, ook nog eens een tijd niet uitbetaald. Niet voor het eerst, overigens.

Vastketenen

De deal tussen Uganda en Trinidad en Tobago gaat in tegen WHO-afspraken die verbieden dat artsen worden ingehuurd door landen die er een tekort aan hebben. Experts noemen het een door de overheid georganiseerde braindrain en hebben de Ugandese overheid voor de rechter gedaagd.

Maar de waarheid is dat Uganda per ongeluk misschien wel op innovatief beleid is gestuit. Als het plan goed wordt uitgevoerd, kunnen zowel de zorgsector als het land ervan profiteren. Het kan leiden tot extra middelen, de vaardigheden en motivatie van medisch personeel versterken, en een voorbeeld scheppen voor omgang met uitgestroomde werknemers. Andere ontwikkelingslanden kunnen er dan van leren.

Dit soort massarekrutering kan natuurlijk ook grote negatieve gevolgen hebben. Maar het is niet logisch om artsen vast te ketenen aan een falend systeem. Er moet een manier zijn waarbij dokters zelf kunnen groeien en toch kunnen bijdragen aan hun land.

Opleiding

Om het te laten werken, zou het ontvangende land moeten beloven om mensen alleen via de regering te rekruteren. Het land kan dan belasting heffen over het buitenlandse inkomen, voor gebruik in de gezondheidszorg. Een eis moet bovendien zijn dat er onderwijs en professionele groeikansen worden geboden voor de artsen, via medische scholen in het ontvangende land of door een fonds te creëren voor onderwijs in het thuisland. Zo kan een land als Uganda meer mensen opleiden en ook meer mensen voor scholing naar het buitenland sturen.

De potentie van zulke programma’s is heel groot. Het is namelijk niet alleen een probleem van Afrika beneden de Sahara. Er is een enorme medische braindrain naar het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Er zijn al 35.000 Griekse dokters naar Duitsland geëmigreerd. Bulgarije verliest 600 artsen per jaar, net zo veel als er afstuderen.

Ontwikkelingslanden zoals Uganda hebben een schrijnend tekort aan artsen, maar de braindrain is daar niet de oorzaak van, slechts een symptoom. De oplossing is niet om professionals tegen te houden, maar om onderwijs en werkomstandigheden te verbeteren. Alleen dan kunnen professionals zich richten op de taak die ze hebben: zorg verlenen aan onze mensen.

De auteur werkte in het Mulagu Hospital in Kampala en leidde de grootste private zorginstelling van Zuid-Sudan.