Expositie: Begrafenis hernhutter altijd rond 15.00 uur
ZEIST. Overleden leden van de Evangelische Broedergemeente of hernhutters worden altijd ’s middags begraven: „Rond 15.00 uur, het sterfuur van onze Heer.” Het is een van de verrassende details die de kleine expositie ”De godsakker van de hernhutters en hun gebruiken bij de begrafenis” in Zeist vertelt.
In het groen bij Slot Zeist ligt een uitgestrekt veld met honderden eenvoudige grafstenen. Op elke steen de naam van de overledene, geboorte- en sterfdatum en een Bijbeltekst die het motto van die persoon verwoordt. „De stenen zijn allemaal hetzelfde, vanuit de gedachte dat we als mensen voor God gelijk zijn”, vertelt Godfried van Ommering, archivaris-bibliothecaris van de Evangelische Broedergemeente (EBG).
De begraafplaats naast de historische gebouwen van de EBG is de enige ”godsakker” van de hernhutters in Nederland. „Er liggen mensen van zeker veertig nationaliteiten begraven.”
Dat en meer vertelt de gratis toegankelijke expositie. De tentoonstelling –te zien op zondag en zaterdagmiddag en op afspraak– laat bezoekers kennismaken met „het geloof van de hernhutters en hoe dit tot uiting komt in de wijze waarop zij de gestorvene uitgeleide doen en begraven.”
Van Ommering: „Begrafenissen zijn een onderdeel van onze liturgie, vanuit de gedachte dat de dood is overwonnen, want de Heer is opgestaan. We zijn allemaal lid van één gemeente: zij in de hemel, wij nog op aarde.”
De basis voor de begrafenisliturgie is in de jaren 1745 tot 1747 gelegd door de voorman van de Broedergemeente, Nikolaus Ludwig Graf von Zinzendorf (1700-1760). Gebruiken van de hernhutters zijn onder meer dat het overlijden van een lid van de gemeente door blazers wordt bekendgemaakt, de dode in een witte kist of een kist met daarover een witte doek wordt begraven, en altijd in de middag. „Na de dienst lopen we achter de blazers en de kist naar de begraafplaats. Dan wordt het verkeer hier even stilgelegd.”
Vast onderdeel van de dienst in de kerk is het voorlezen van een levensloop. „Leden van de Broedergemeente wordt vanaf hun zestigste gevraagd die op schrift te stellen en te beschrijven wat de Heere God in hun leven deed. Die beschrijvingen bewaren we. In ons archief liggen er nu circa 1200. In het Duitse Herrnhut liggen er zeker 30.000.”
Grafregisters
In de museumruimte van het complex van de EBG –Zusterplein 20– worden al deze aspecten tot 11 oktober belicht. In de vitrines liggen oude liturgieën, blaasinstrumenten van de kapel, oude grafregisters en veel foto’s van toen en nu. „En de theologische achtergronden van onze begrafenisliturgie worden belicht.”
Een reeks afbeeldingen laat zien dat de godsakkers van de hernhutters wereldwijd dezelfde uitstraling hebben: grasvlaktes met eenvoudige stenen. Ze zijn overal te vinden: in de Verenigde Staten, Afrikaanse landen, Suriname, Denemarken en zelfs op Robbeneiland, waar Nelson Mandela jaren vastzat.
Bij de entree van elke godsakker staat een passende Bijbeltekst. In Herrnhut ziet de bezoeker bij binnenkomst: „Christus is opgestaan uit de doden”; in Zeist: „Het wordt gezaaid in waarheid, het wordt opgewekt in kracht.”
Ds. M. Gill, predikant van de Zeister gemeente, heeft voor de expositie een gidsje samengesteld. „We halen daarin een aantal bijzondere personen die hier begraven liggen naar voren. Dat varieert van de eerste vrouw die hier in 1747 is begraven, een belangrijke cantor van onze gemeente tot een zendeling die veel in Suriname heeft betekend.”
Buiten op de godsakker is het stil. Een ouder lid van de Broedergemeente zit op haar knieën bij een grafsteen. Onderhoudswerkzaamheden. De rijen lindebomen werpen hun schaduw over de stenen. Van Ommering: „Op godsakkers staan meestal lindebomen. Lindebomen hebben bladeren in de vorm van een hartje. Dat wil zeggen: het geloof moet in het hart zitten.”
