Hoe is de vrijheid van menings­uiting in Amerika geregeld?

Deze vrijheid ligt vast in het bekende Eerste Amendement, dat onderdeel is van de Bill of Rights die in 1791 aan de grondwet werd toegevoegd. Het artikel verbiedt het Congres om wetten aan te nemen die leiden tot het stichten van een staatsgodsdienst of die één godsdienst bevoordelen boven andere. Ook mag het Congres geen wetten aannemen die de vrijheid van meningsuiting belemmeren. De rechter heeft later bepaald dat dit niet alleen geldt voor het Congres (de wetgevende macht), maar ook voor de uit­voerende en rechterlijke macht. Het hooggerechtshof heeft uitgesproken dat dit ook geldt voor de afzonderlijke staten.


Mag je in Amerika alles zeggen?

Je mag veel zeggen, maar niet alles. Verboden zijn obsceniteit, kinderporno, laster en aanzetten tot of organiseren van geweld. Overigens is het niet zo dat de rechter dan altijd ingrijpt. De wet bepaalt dat justitie kan ingrijpen, maar dat ze niet gedwongen is dit te doen.

Betekent het verbod op aanzetten tot geweld dan ook dat haatpreken verboden zijn?

Dat niet. De Amerikaanse rechter heeft meer dan eens uitgesproken dat het uitdragen van een impopulaire boodschap geen schending is van het Eerste Amendement. Dat geldt ook wanneer één godsdienst claimt exclusief de waarheid te bezitten en zich in scherpe woorden afzet jegens andersdenkenden. Alleen wanneer daadwerkelijk wordt opgeroepen tot het doden of vernietigen van „ongelovigen” grijpt justitie in. Nog in 2011 bepaalde het hooggerechtshof dat het de Westboro Baptist Church was toegestaan om bij de begrafenis van soldaten die in Irak waren gesneuveld, te roepen: „God haat homo’s.”

Dus satire en spotprenten zoals die deze week in Texas zijn tentoon­gesteld, zijn toegestaan?

Zeker. Het hooggerechtshof deed in 1988 unaniem de uitspraak dat satire, parodie en spotprenten vormen van meningsuiting zijn die wettelijk zijn beschermd. Opperrechter Rehnquist wees er toen op dat het kwetsen van gevoelens van andersdenkenden eigen is aan de satire of de cartoon. In 1964 stelde het hooggerechtshof dat een satiricus of cartoonist niet gehinderd moet worden door de dreiging door de rechter te worden veroordeeld, zelfs niet als zijn werk elementen van haat bevat.

Dat betekent dat het spotten met geloof en kritiek op andere religies ongestraft kunnen?

Er kan in Amerika op dit terrein inderdaad veel. Vorige maand dwong de rechter bijvoorbeeld de metro van New York een advertentie te accepteren met de afbeelding van een moslim waarbij de tekst stond: „Joden doden is een godsdienstige daad die ons dichter bij Allah brengt.” Maar anderzijds kennen de staten Massa­chusetts, Michigan, Oklahoma, South Carolina, Wyoming en Pennsylvania een blasfemie­verbod. In de Massachusetts General Laws staat bijvoorbeeld in Chapter 272 sectie 36: „Ieder die bewust de heilige Naam van God lastert door Hem te ontkennen, te vloeken of verachtelijk te spreken over Hem, Zijn schepping, Zijn voorzienigheid of Zijn laatste oordeel, of die de naam van Jezus Christus of die van de Heilige Geest vloekt of veracht, of die het Woord van God zoals vervat in de Heilige Schrift vloekt of veracht, zal gestraft worden met een celstraf van ten hoogste een jaar of met een boete van maximaal 300 dollar.” In de meeste gevallen zijn deze artikelen geformuleerd bij het stichten van de verschillende deelstaten. Een uitzondering daarop is Pennsylvania, waar in 1977 een blasfemiewet van kracht werd.

Worden deze blasfemiebepalingen nog toegepast?

Nee, in de meeste gevallen leiden ze een slapend bestaan. In Massa­chusetts was Abner Kneeland in 1838 de laatste die gevangen werd gezet wegens blasfemie. Doordat het hooggerechtshof in 1925 bepaalde dat de reeds in 1791 aangenomen Bill of Rights geldt voor alle individuele staten, onthoudt de rechter zich sindsdien van een oordeel over blasfemie. Daarom had de zaak tegen de communist Anthony Bimba in 1926 in Massachusetts ook geen kans. Hij werd onder andere beschuldigd van overtreding van de blasfemiewet. De wet in Pennsylvania werd door een uitspraak van de rechter in 2010 krachteloos doordat zakenman George Kalman in het gelijk werd gesteld. Hij wilde zijn bedrijf de naam geven ”I Choose Hell Productions”. De staat Pennsylvania vond Kalmans keuze een profanisering van het christelijk geloof. De rechter gaf de zakenman echter gelijk en vond het toelaatbaar.