Wie het in Australië over bootvluchtelingen heeft, moet oppassen, want dat is een open zenuw. Dat heeft ook Antonio Guterres, de hoogste baas van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR, gemerkt. Vorig jaar noemde hij bootvluchtelingen „een collectief sociologisch-psychologische kwestie” in Australië.

„Er is iets bijzonders aan de hand in Australië”, vervolgde Guterres. „Het heeft een van de meest succesvolle hervestigingsprogramma’s voor vluchtelingen en de integratie in de samenleving gaat perfect, maar als het over bootvluchtelingen gaat, dan knapt er iets.”

”Stop the boats” (Stop de boten) was twee jaar geleden tijdens de Australische verkiezingscampagne niet voor niets dé leus van de conservatieve Liberale Partij. En de partij van de huidige premier Tony Abott wist er ook de verkiezingszege mee te behalen.

Bootvluchtelingen worden ook ingezet als politiek pressiemiddel. Zo dreigde Indonesië medio maart nog met een „menselijke tsunami” van 10.000 asielzoekers, als Australië zich bleef bemoeien met de geplande executie van Australische drugssmokkelaars.

Deze week klonk vanuit Australië opnieuw ”Stop the boats”, maar nu als advies aan Europa: Stop de boten op de Middellandse Zee en je bent snel van de problemen af – wij in Australië hebben er goede ervaringen mee.

Dat bootvluchtelingen voor de kust van Australië vooral economische vluchtelingen (migranten) zouden zijn, wordt door de Australische Refugee Council (een overkoepelend orgaan van organisaties die zich met vluchtelingen bezighoudt) ontkend. „Tussen de 85 en 90 procent van de asielzoekers die Australië per boot hebben bereikt, bleek ook echt vluchteling te zijn. Onder de asielzoekers die per vliegtuig en met een visum aankomen, is dat rond de 40 procent.”

Nadat Abbott als premier was aangetreden, werd zijn slogan in daden omgezet. ”Operatie Souvereine Grenzen” kreeg gestalte, waarbij de Australische marine ver buiten de kust boten met vluchtelingen onderschept en ze dwingt rechtsomkeert te maken.

Met wat in Australië ”Offshore Processing” heet, werd het afweermechanisme verder verfijnd. Op volle zee en op afstand wordt via een live-videoverbinding met de opvarenden gekeken wie wel en wie niet in aanmerking komt voor een asielaanvraag. Daarbij wordt één slogan steevast groot in beeld gebracht: ”No way, you will not make Australia home” (in geen geval zal Australië je nieuwe thuis worden).

Wie via deze procedure niet linea recta wordt weggestuurd, moet er niet op rekenen dat hij of zij wél Australië binnenkomt. Offshore processing houdt namelijk ook in dat asielaanvragers naar landen in de omgeving van Australië worden gebracht, waar ze in speciale kampen hun aanvraag moeten afwachten. ”Offshore Processing Centers” heten de omheinde centra die onder meer in Papua Nieuw Guinea, op Christmas Island en op Nauru zijn neergezet. De gastlanden worden door Australië rijkelijk betaald voor hun diensten en mogelijk ging mede daarom eind vorig jaar ook Cambodja akkoord – Phnom Penh kreeg omgerekend zo’n 28 miljoen euro voor zijn gastheerfunctie.

Mensenrechtenactivisten reageerden furieus. Cambodja staat slecht bekend vanwege schending van mensenrechten en mensensmokkelaars slaan er geregeld hun slag. En juist daar brengt Australië bootvluchtelingen onder, zo klonk de kritiek.

De Australische regering wijst er intussen op hoe effectief haar aanpak is. Sinds anderhalf jaar bereikt vrijwel geen enkele vluchtelingenboot de kust, en ook zijn er geen dramatische ongelukken te betreuren op volle zee, bijvoorbeeld vanwege gekapseisde overvolle boten. Smokkelaars zouden er geen heil in zien om Australië aan te doen.