Vorige week vond de jaarlijkse conferentie van de Society for the Study of Theology (SST) plaats, het belangrijkste platform voor theologen in Groot-Brittannië. Het thema was dit jaar: ‘Vandaag de kerk denken’. Daarmee heeft de SST de theologische tijdgeest goed aangevoeld, want de kerk is een belangrijk en veelbesproken thema. Logisch, want de kerk krimpt en de rol van de kerk in de samenleving wordt hoe langer hoe meer marginaal. Juist voor anglicanen een pijnlijk punt: ooit was de Anglicaanse kerk de staatskerk van een wereldrijk.

Nu maakt het uiteraard wel verschil, hoe je de kerk denkt. Het is een voortdurende uitdaging om dat van begin tot eind vanuit God in Christus te doen. Anders gebeuren er ongelukken: we zien de kerk al snel als een vereniging. Het priesterschap van alle gelovigen wordt een andere term voor democratisering. Of missionaire gedrevenheid wordt een vorm van marketing. Voor je het weet, fungeert de leer van de kerk als een projectiescherm voor eigentijdse problemen als uitsluiting en xenofobie, waarbij het voor de benadering niet uitmaakt of het om een kerk gaat of om een postduivenvereniging.

Nu betekent een voluit theologische benadering van de leer van de kerk niet dat je alle sociale, culturele en machtsaspecten tussen haakjes kunt zetten. Maar deze aspecten komen wél in een ander licht te staan. Een prachtige voorbeeld van deze omkering in het denken over de kerk is te vinden in de Heidelbergse Catechismus. Als er gevraagd wordt, wat ik geloof van de kerk, volgt er niet een soort omschrijving in de trant van ‘de kerk is…’ Er vindt een subjectswisseling plaats: de Zoon van God vergadert, beschermt en onderhoudt. Hij bepaalt wat de kerk is.

Wat betekent dat concreet? Neem bijvoorbeeld het verwelkomen van mensen uit binnen- en buitenland als gast in de kerk. Dat past zondermeer bij het evangelie. Maar als we over onze gastvrijheid nadenken, stuiten we op subtiele problemen. Juist door een al te nadrukkelijke gastvrijheid benadruk je het anders-zijn van mensen extra en duw je ze sterker in de positie van gast. In een afhankelijke positie dus (je bent subtiel aan het onderdrukken) en in een uitzonderingspositie (je bent subtiel aan het uitsluiten). Dit is een reëel probleem, maar als we het niet opnieuw vanuit Christus doordenken, blijft het een seculier verhaal over gastvrijheid met een theologisch klinkende kop en staart. Het zou ook de postduivenvereniging kunnen zijn.

Een theologische blik op het verwelkomen van gasten, plaatst de spanning tussen gastheer en gast in een nieuw licht. Uiteindelijk is het Christus zelf die mensen welkom heet. En waar wij dat in Christus’ naam doen, zijn we zelf allereerst ook bij Hem te gast. Proeven van zijn genade maakt ons des te meer gedreven om ook anderen welkom te heten. En we zullen wel uitkijken daarbij uit te stralen dat deze kerk allereerst iets van ‘ons soort mensen’ is.

Natuurlijk is dit maar één voorbeeld. En uiteraard moeten we ons niet verbeelden dat subtiele uitsluitingsmechanismen niet meer voorkomen als we onze theologie op orde hebben. Toch komt het geheel in een ander perspectief te staan. De kerk is niet ons project, maar ze is van Christus. Daarom zelfs het theologisch nadenken over de kerk zelf niet alleen een uitdaging, zoals ik hierboven schreef. Ook dat is allereerst genade.

Dr. Arnold Huijgen is universitair hoofddocent systematische theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. De twaalf bloggende theologen zijn lid van de onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten van Apeldoorn en Kampen.