Er is een ernstig tekort aan munitie bij Defensie. „Als er nu een conflict uitbreekt, kunnen we het slechts drie dagen uithouden”, meldt een militair die het kan weten. „Alles gaat naar ernstinzet. Voor opleiding en training is er niets. Gevolg van slechte planning en te weinig geld.”

Defensie kraakt. De Patriotmissie in Turkije, bedoeld om de NAVO-bondgenoot tegen vanuit Syrië inkomende raketten te beschermen, moest wegens gebrek aan personeel en wapensystemen worden gestaakt. Voor de missie in Mali moeten uit alle hoeken en gaten van de krijgsmacht mensen en materieel worden gehaald. Oefeningen worden ingekort of helemaal geschrapt.

En dat terwijl de dreiging groeit. De Russische beer rammelt aan de oostgrens van Europa en kietelt vrijwel dagelijks de NAVO door met vliegtuigen en schepen luchtruim en wateren van het bondgenootschap binnen te dringen. Het ongrijpbare IS nestelt zich in het Midden-Oosten en Noord-Afrika.

Kentering

De hoogste militaire baas van de Koninklijke Marine, luitenant-generaal der mariniers Rob Verkerk, luidde onlangs in een opmerkelijke column in het marineblad Alle Hens de noodklok. „De grote hoeveelheid missie- en conflictgebieden, ook aan de randen van Europa, laat zien dat er een echte kentering moet plaatsvinden in het denken over het belang van Defensie. Ik bedoel daarmee een substantiële ophoging van het defensiebudget. En op korte termijn, anders rennen we achter de feiten aan. Waar de motie-Van der Staaij zich dadelijk daadwerkelijk in laat vertalen, moeten we afwachten. Maar één ding is zeker: de tijd om lacherig te doen over Defensie is voorbij.”

Meer geld en Van der Staaij worden tegenwoordig in defensiekringen in één adem genoemd. De fractievoorzitter van de SGP kreeg vorig najaar de Tweede Kamer mee in een motie waarin hij aan het kabinet vroeg om het ambitieniveau van de krijgsmacht te schetsen en het defensiebudget te verhogen. Prioriteiten zijn „versterking van de slagkracht van Defensie” en het „langer vol kunnen houden van missies”, vindt Van der Staaij. In munitie, transporthelikopters en transportvliegtuigen „zitten nu de echte tekorten.”

De SGP’er moet lang wachten op een reactie van het kabinet. Eind vorige week liet minister Hennis-Plasschaert van Defensie in een kort briefje aan de Kamer weten dat ze in mei of juni het parlement zal informeren over de uitvoering van de motie. „Schijnbaar geen prioriteit van Nederland”, reageerde Marc de Natris, voorzitter van de Koninklijke Vereniging van Marineofficieren, op Twitter. „Eerst bakkeleien over geld en dan de ambities van Defensie formuleren. What’s new?”

Trendbreuk

Het kabinet-Rutte/Asscher wil doen geloven meer geld in Defensie te steken. Bij de presentatie van de begroting voor 2015 –budget 7,3 miljard euro– was er sprake van een ‘trendbreuk’. De plannen lieten geen extra bezuinigingen zien; er kwam zelfs geld bij. Vanaf 2017 structureel 100 miljoen euro per jaar. De politici zeiden er niet bij dat eerder afgesproken snoeirondes gewoon doorgingen. In feite komt het voor dit jaar dus simpelweg neer op minder bezuinigen.

VVD, CDA, ChristenUnie en PVV willen meer geld vrijmaken voor Defensie, maar noemen geen getallen. Van der Staaij wil er 1 miljard euro bij. De dissidente PVV’er Louis Bontes van de Groep Bontes/Van Klaveren spreekt zelfs over 5 miljard. Mocht die 1 miljard er komen, dan is dat een goede eerste stap, zegt de SGP-voorman. „Maar we hebben met de NAVO de 2 procentnorm afgesproken, dan heb je het in ons geval dus over 6 miljard extra. Dus laten we nou niet juichen als dit voor elkaar is, want zelfs met 1 miljard erbij is het geen vetpot voor Defensie.”

De NAVO-lidstaten trekken 2 procent van hun bruto nationaal product uit voor Defensie, is de afspraak. Trek van het budget wachtgelden en pensioenen af en Nederland haalt misschien 0,85 procent. Minister Hennis houdt het op 1,2 procent, zo zei ze vorige week in Soesterberg in de marge van een conferentie over de toekomst van de krijgsmacht. „Het gemiddelde van de Europese NAVO-partners is 1,6 procent. Laten we dat eerst zien te halen.”

Hennis zou haar wensenlijstje van 1 miljard euro bij haar collega Dijsselbloem van Financiën op tafel hebben liggen. In Den Haag is het dezer dagen armpje drukken tussen de twee ministeries. Financiën probeert het bedrag naar beneden te krijgen, terwijl Defensie vooral behoefte heeft aan meer helikopters, transportvliegtuigen, communicatie- en informatiesystemen en medische capaciteit. Ook in de munitievoorraden en bij de reserveonderdelen kraakt het. De marine wil de portemonnee flink opentrekken. Twee M-fregatten en de zes mijnenjagers zijn op termijn aan vervanging toe. En de vier onderzeeërs van de Walrusklasse hebben hun beste tijd gehad. „Een relevante nichecapaciteit voor NAVO en EU”, aldus Defensie.

IJs

„We zijn met onze Defensie inderdaad al door het ijs gezakt”, zegt luitenant-generaal b.d. drs. A. G. D. van Osch in het jongste nummer van het tijdschrift Zicht. „Nederland hoort tegenwoordig helaas bij de slechte jongetjes in de klas. We leveren relatief veel capaciteit in verhouding tot ons defensiebudget, maar omdat dit budget veel kleiner is dan we internationaal hebben afgesproken, presteert Nederland momenteel onder de maat. De geschiedenis wijst uit dat vrijheid alleen is te waarborgen als die qua wil en capaciteit te verdedigen is. Het wordt hoog tijd dat Nederland weer gaat inzien dat het daaraan zijn evenredige bijdrage moet leveren”, aldus Van Osch, tot 2013 permanent vertegenwoordiger van Nederland bij de NAVO en de EU in Brussel.

De grote uitverkoop van Defensie begon in feite in 2003 met het afstoten van de op marinevliegkamp Valkenburg gestationeerde Orion-patrouillevliegtuigen door toenmalig minister Kamp van Defensie. De vliegbases Twenthe en Soesterberg sloten hun poorten. Fregatten gingen in de uitverkoop, net als twee derde van de 213 F-16-jachtvliegtuigen die de luchtmacht ooit bezat, honderden YPR-pantserwagens en 430 Leopard 2A6-tanks, ruggengraat van de cavalerie. Ook qua mankracht ging het in recordtempo bergafwaarts. Duizenden mannen en vrouwen moesten na het einde van de Koude Oorlog omkijken naar ander werk. Commandant der strijdkrachten generaal Tom Middendorp: „Ooit telde Nederland meer dan 100.000 militairen. Nu krijg ik amper nog een stadion vol.”

Volgens oud-commandant der strijdkrachten Dick Berlijn moeten er voordat er nieuwe investeringen worden gedaan, eerst oude achterstanden worden weggewerkt. „We hebben in het verleden met de NAVO afgesproken dat we een bepaalde inspanning zouden leveren, die inspanning hebben we in feite gehalveerd. Waar we eerst per krijgsmachtdeel twee grote operaties zouden ondersteunen is dat er nu nog maar één.” Als er geld bij zou komen betekent dat volgens Berlijn „dat we afspraken met de NAVO weer kunnen invullen.” Het extra geld zou Defensie volgens Berlijn ook goed kunnen gebruiken om in te spelen op „nieuwe uitdagingen.” „Bijvoorbeeld op het gebied van cybercrime of drones. Maar ook om ervoor te zorgen dat je voldoende transportmiddelen en helikopters hebt en dat je de middelen die je inzet ook voldoende kunt beschermen.”

„Vertrouwen komt te voet en gaat te paard”

Veel Defensiegeld is er nodig voor de aanschaf van de F-35, als opvolger van het verouderde F-16-gevechtsvliegtuig. Vorige week werd het contract voor acht toestellen getekend. Leeuwarden loopt zich warm.

De absolute primeur is voor de Vliegbasis Leeuwarden. Daar landt volgend jaar juni voor de allereerste keer een F-35, ook bekend als de Joint Strike Fighter. Kolonel Gerbe Verhaaf, basiscommandant van Leeuwarden, kan niet wachten tot het zover is. „Een F-35 boven Leeuwarden, dat is toch geweldig?”

Of de Friezen die rond de basis wonen er ook zo over denken, is maar de vraag. Minister Hennis-Plasschaert van Defensie zegde hun toe een toestel naar Nederland te halen, zodat ze zelf het geluid –waar ze zich mogelijk aan storen– kunnen horen. Vanaf 2019 zal het Amerikaanse hightechgevechtstoestel instromen bij de Koninklijke Luchtmacht. Eerst op Leeuwarden, later ook op Volkel. Dat vergt aanpassingen aan de infrastructuur en de beveiliging van beide bases. De Amerikanen zien niet graag hun ‘geheimen’ in verkeerde handen vallen. „Leeuwarden ziet er over vijf jaar heel anders uit dan nu”, zegt Verhaaf (47). Naast de F-35 komt ook de onbemande MQ-9 Reaper naar de Friese hoofdstad.

Nederland heeft al twee F-35-testtoestellen, gestationeerd op Edwards Air Force Base in Californië. In Washington DC is vorige week het contract getekend voor de volgende acht. In totaal krijgt de luchtmacht 37 F-35’s voor 4,6 miljard euro.

„Ten minste 37 toestellen”, zegt Verhaaf. „Met vier F-35’s kunnen we langdurig deelnemen aan een missie waar ook ter wereld én in het hoogste geweldsspectrum. Maar kunnen we met dat aantal van 37 de komende twintig jaar onafgebroken uitgezonden blijven? Nee. Als er daadwerkelijk geld voor Defensie bij komt, wordt de discussie over aantallen F-35’s weer gevoerd.”

Verhaaf is zelf F-16-vlieger en draaide zijn rondjes boven Afghanistan. „Onze F-16’s stonden de afgelopen twintig jaar steeds boven aan het inzetlijstje van de politiek. Noem maar op: Bosnië, Kosovo, Uruzgan. Vorig jaar waren we nog maar net terug uit Afghanistan en konden meteen door naar een land in het Midden-Oosten om van daaruit IS-doelen aan te vallen. Intussen is het aantal F-16’s wel gekrompen van 213 naar 68. Hier op de basis in Leeuwarden werkten ooit 2000 mensen, nu nog maar 800. Anderhalf jaar geleden was er zelfs sprake van sluiting van deze vliegbasis. Er is hard gesneden in de spullen die we het meest inzetten. Dat is moeilijk te volgen voor de mannen en vrouwen die de afgelopen 22 jaar de kastanjes uit het vuur hebben gehaald.”

Dat Defensie door de internationale politieke onrust het tij meeheeft, zal Verhaaf niet ontkennen. „Poetin kietelt de NAVO, IS bouwt aan een kalifaat, we volgen de situatie in Libië en Jemen. Maar iets wat je in tien, twintig jaar afbreekt, bouw je niet in één jaar weer op. Defensie krijgt hopelijk structurele aandacht in de politieke programma’s. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard.”

De F-35 is stealth, dus onzichtbaar voor de radar. Het steeds weer terugkerende verhaal dat de Amerikanen voor zichzelf betere stealthtoestellen maken dan voor de partners, noemt Verhaaf onzin. „Er doen behalve Amerika maar twee landen mee aan de opleidings- en trainingsfase voor de F-35 in Californië: het Verenigd Koninkrijk en Nederland. Door dat kijkje in de keuken weten we wat we niet hebben. Neem van mij aan: met dit toestel zijn we de komende dertig jaar superieur.”