De aardappelziekte, let wel: dé aardappelziekte, veroorzaakte halverwege de negentiende eeuw een hongersnood in Ierland die meer dan 1 miljoen mensen het leven kostte. De wereldwijd verspreide ziekteverwekker vormt nog altijd een serieuze bedreiging voor de voedselproductie. Akkerbouwers zijn daarom zeer alert op fytoftora.

De schimmel –eigenlijk een oömyceet, een organisme dat op een schimmel lijkt– kan zich in de zomer bij vochtig weer razendsnel verspreiden. Zonder ingrijpen gaan aangetaste planten in korte tijd dood. Om een misoogst te voorkomen, bespuiten boeren hun aardappelvelden in de zomermaanden vrijwel wekelijks preventief met een schimmelbestrijdend middel. Als de fytoftora toch ergens toeslaat, geven de telers dat via een waarschuwingssysteem aan elkaar door.

Vroegtijdig

Biologische telers zijn vooral van het weer afhankelijk. Als de schimmel om zich heen slaat, rest hun niets anders dan de aardappelen vroegtijdig te oogsten. Zodoende hebben ze het ene jaar een redelijke opbrengst terwijl er in een ander jaar nauwelijks iets van het land komt.

De bestrijding van de aardappelziekte kost de Nederlandse telers volgens een berekening van Wageningen University circa 130 miljoen euro per jaar. Wereldwijd lopen de kosten vanwege oogstderving en bestrijding in de miljarden. Veredelaars proberen voortdurend aardappelen te kweken die minder gevoelig zijn voor de ziekte. Zulke resistenties worden in de praktijk door de schimmel vaak binnen enkele jaren weer doorbroken. Onderzoekers van Wageningen University en The Sainsbury Laboratory in Norwich (Groot-Brittannië) hebben in een Zuid-Amerikaanse wilde aardappel een gen ontdekt dat fytoftora op een nieuwe manier kan aanpakken. Ze schrijven erover in het aprilnummer van het wetenschappelijke tijdschrift Nature Plants, dat deze week verscheen.

Het bewuste gen zorgt voor een afweerreactie van de plant tegen elicitine, een eiwit in de schimmel zelf dat letterlijk van levensbelang is voor fytoftora. Dit eiwit speelt namelijk een cruciale 
rol in de levenscyclus van de ziekteverwekker. Als fytoftora een plant met het nu gevonden gen treft, gaan de aangetaste plantencellen dood en stopt de verspreiding. En daarmee neemt ook de kans af dat de schimmel zich aanpast om de resistentie te omzeilen.

„De ziekte bijt als het ware in haar eigen staart”, legt een woordvoerder van Wageningen University uit.

De zoektocht naar het gen heeft tien jaar geduurd. Het project zit nog in het stadium van zogeheten fundamenteel wetenschappelijk onderzoek.

Het zal zeker nog tien jaar, zo niet tientallen jaren, duren voordat er commerciële aardappelrassen op de markt komen waarin het gen is ingebouwd, hetzij via klassieke kruising, hetzij via genetische modificatie.