JA

Inderdaad is de Bijbel een menselijk boek. Anders dan bijvoorbeeld veel moslims geloven over de Koran, geloven christenen doorgaans niet dat God de Bijbel in al zijn delen letterlijk aan de schrijvers heeft gedicteerd. Alle Bijbelboeken dragen het stempel van hun menselijke auteur(s). De vier evangelisten hebben bijvoorbeeld de woorden en daden van de Heere Jezus elk op hun eigen wijze weergegeven. En bij in ieder geval Lukas ging daar een grondig onderzoek –dus menselijke inspanning!– naar bronnen en overleveringen aan vooraf (zie Lukas 1:3).

In de afgelopen eeuwen hebben de Bijbelwetenschappen vaak sterk gefocust op deze ”menselijke kant” van de Schrift. Door middel van historisch-kritisch onderzoek werd en wordt geprobeerd meer te weten te komen over de mensen die de Bijbelboeken schreven of samenstelden, over de tijd en omstandigheden waarin zij leefden, over de bronnen die ze daarbij gebruikten, over latere bewerkingen van de boeken enzovoorts. In dit soort onderzoek speelt de vraag of in de teksten misschien God ook aan het woord komt, geen rol. De Bijbel wordt bestudeerd als product van menselijke activiteit.

Iets vergelijkbaars geldt voor het meer recente literaire onderzoek naar de Bijbel. Dit type onderzoek benadert de Bijbelboeken als literaire kunstwerken. De artistieke kwaliteit ervan wordt blootgelegd, maar ook hier wordt de vraag naar het spreken van God niet gesteld.

Het lijkt me onverstandig om de ”resultaten” –tussen aanhalingstekens, want de conclusies van geleerden lopen op alle mogelijke punten sterk uiteen– van dit wetenschappelijke onderzoek terzijde te schuiven als seculier en (dus) onvruchtbaar. Het heeft onze kennis verrijkt, en inzicht verschaft in de fascinerende ”menselijke kant” van Gods woord.

NEE

Maar blijft er dan nog wel ruimte om over de Bijbel als ”Gods woord” te spreken? Spreekt in deze menselijke woorden inderdaad de levende God? Een positief antwoord op die vraag laat zich niet sluitend bewijzen. Maar er zijn toch wel enkele punten die serieuze overweging verdienen voordat je een negatief antwoord zou geven.

1. De kerk der eeuwen heeft in dit Boek de stem van God gehoord. Het is een misvatting dat de canonieke status van de Bijbel gebaseerd zou zijn op willekeurige kerkelijke beslissingen. Integendeel, de geleidelijke ontwikkeling van de canon werd gedragen door een breed gedeeld besef dat de boeken méér dan slechts menselijke woorden bevatten.

2. De aanvaarding van dit Boek als het Woord van God is geheel in lijn met de claims die het zelf voortdurend maakt. Natuurlijk is het mogelijk om de Bijbel te lezen als prachtige literatuur (en niet meer dan dat), maar je neemt deze literatuur pas echt serieus als je bereid bent haar autoriteitsaanspraken te eerbiedigen, of althans in overweging te nemen.

3. Op allerlei punten kunnen we ons afvragen of de inhoud van de Bijbel inderdaad zodanig is dat het eenvoudig te begrijpen is als slechts het product van menselijke ideeën of belevenissen. Terecht schrijft de christelijke gereformeerde prof. dr. H. G. L. Peels bijvoorbeeld in verband met het oudtestamentische godsbeeld: „Geen andere goden en geen beeld: deze verboden maakten het geloof voor de Israëliet wel overzichtelijker, maar niet aantrekkelijker, zoals de geschiedenis van afval en afgoderij ook laat zien. Is de prediking van déze naijverige God, de gans Andere, werkelijk te verklaren met behulp van puur immanente ervaringscategorieën?”

Met betrekking tot het Nieuwe Testament valt er te wijzen op de centrale boodschap van een gekruisigde maar opgestane Messias. Anders dan veel moderne mensen denken, was dat ook in de oudheid een absurde en ongeloofwaardige gedachte. Waarom zouden de apostelen deze boodschap gebracht hebben, tenzij dan dat Jezus inderdaad uit de dood was opgestaan?

DUS

Bewijzen dat de Bijbel Gods Woord is, is onmogelijk. En het valt ook niet te ontkennen dat bij de totstandkoming van de Bijbel­boeken menselijke factoren een belangrijke rol hebben gespeeld. Dat hoeft echter niet te betekenen dat dit Boek niet méér is dan een puur menselijk product.

Het is de Heilige Geest Die getuigenis geeft in onze harten dat de Schriften van God zijn (Nederlandse Geloofsbelijdenis artikel 5). Dat getuigenis is hier uiteindelijk beslissend. Dat wordt niemand vooraf gegeven, los van de inhoud van de Bijbel. Daarom is het beste advies dat we mensen kunnen geven: Ga maar lezen, met een ontvankelijke houding. Dat heeft de Heilige Geest bij miljoenen mensen gebruikt om hen tot de overtuiging te brengen dat we te doen hebben met het spreken van de levende God.

Drs. Henk de Waard is wetenschappelijk medewerker aan de Theologische Universiteit te Apeldoorn.