JA

Het heeft er alle schijn van dat we in een wereld zonder religie vrediger leven. Hoeveel misdaden worden niet dagelijks gepleegd door mensen die ervan overtuigd zijn dat hun god hen roept tot zulke afgrijselijke daden? Religieuze leiders zwepen de massa’s op met hun haatzaaiende preken. Zelfmoordterroristen zouden het wel uit hun hoofd laten om zich op te offeren voor hun overtuiging wanneer ze niet geloofden aan een paradijselijke beloning die hun wacht. En dit religieus gemotiveerde geweld is bepaald niet van vandaag of gisteren. De geschiedenisboeken staan er vol van. Het aan­hangen van een religie biedt helaas geen garantie tegen agressiviteit en gewelddadigheid. Diep beschamend is het dat ook met een beroep op het christelijk geloof vele gewelddadigheden zijn –en nog altijd worden– begaan.

NEE

Religieus of niet, mensen kunnen extreem gewelddadig zijn. Daarmee is echter niet bewezen dat religie per definitie oorzaak is van geweld. Dan kun je dat namelijk van elke levensovertuiging beweren; van liberalisme, socialisme of om het even welk ander ”-isme”. Het is eenvoudig te bewijzen dat seculiere ideologieën meer geweld hebben gegenereerd dan waartoe religies ooit in staat zijn geweest. Het is statistisch aantoonbaar dat nadrukkelijke a- en anti­religieuze stelsels, zoals het communisme en het nationaalsocialisme in de vorige eeuw, ongekend hoge aantallen slachtoffers hebben geëist. Veel meer dan het aantal slachtoffers van religieus gemotiveerd geweld in twintig eeuwen daarvoor.

Stel dat het mogelijk was alle vormen van religie uit te bannen, dan zou daarmee het geweld niet afnemen. De menselijke gewelddadigheid verbindt zich met allerlei opvattingen en wereldbeschouwingen. Zelfs het nihilisme van mensen die leven voor de lol en verder niet dieper nadenken, leidt kennelijk tot agressie. Denk maar aan de vernielingen die hooligans weten aan te richten in steden waar hun favoriete club een wedstrijd speelt.

Het christendom (dat in de praktijk altijd een vermenging is van authentiek christelijke aspecten met meer of minder heidense elementen) heeft zoals gezegd veel boter op het hoofd. Niettemin is het uiterst een­zijdig om christenen als ”kruisvaarders” te bestempelen.

Bovendien moet over de kruistochten historisch gezien een genuanceerder beeld worden geschetst dan bijvoorbeeld het extreem brute optreden dat IS aan de lopende band vertoont. Vergeet niet dat de kruistochten een reactie waren op de veroverings­oorlogen van de Turkse Seldjoeken die, nadat ze Jeruzalem hadden ingenomen, de pelgrimage van christenen naar het Heilige Land onmogelijk maakten.

Christendom is niet hetzelfde als christelijk geloof. Het geloof dat werkelijk trouw is aan Christus is het beste medicijn tegen agressie en geweld. Kijk maar hoe Jezus Zelf heeft geleefd en is gestorven. Nooit heeft Hij Zich door het geweld dat tegen Hem gebruikt werd tot tegengeweld laten verleiden. Integendeel, Hij heeft tot het einde toe haat met liefde beantwoord en nog aan het kruis gebeden voor wie Hem pijnigden en lasterden. Mensen die oprecht in Zijn voetspoor treden, zorgen in de kracht van de Heilige Geest voor een warme golfstroom van liefdevol leven, bereid tot kruisdragen en toegewijd aan de naaste in nood. Dit kan door talloze historische en actuele voorbeelden worden gestaafd.

Men dient een religie te beoordelen op haar eigen gezaghebbende grond­overtuigingen en geschriften. In het Nieuwe Testament is geen enkele aanwijzing te vinden dat christelijk geloof, mits zuiver begrepen en in praktijk gebracht, aanleiding geeft tot geweld. Integendeel, de brieven van de apostelen roepen op tot een leven in vergevende en dienende liefde. Christenen die Jezus’ onderwijs in de Bergrede volstrekt serieus nemen, worden in hun radi­caliteit nooit fanatiek. In hun haat tegen de zonde blijven ze de zondaar liefhebben. Ze hebben van hun Profeet geleerd dat wie het zwaard opnemen door het zwaard zullen omkomen en dat ze daarom alleen met het geestelijk zwaard van het Woord mogen strijden. Vanuit deze overtuiging interpreteren ze ook het Oude Testament en vinden daarin dan ook geen vrijbrief voor agressief handelen. In die zin zijn ‘geradicaliseerde’ christenen juist vredestichters die liever onrecht lijden dan onrecht doen.

DUS

Geweld is er helaas volop, al dan niet verbonden met religie. Religie als zodanig leidt niet tot geweld, maar de menselijke agressiviteit maakt meer dan eens misbruik van religieuze motieven. Dat geldt echter minstens evenzeer van seculiere motieven. Religie kan ook een tegenwicht bieden tegen geweld. Oprecht geloof in Christus is zelfs het meest effectieve medicijn tegen gewelddadigheid.

Prof. dr. Jan Hoek is hoogleraar systematische theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU).