Daarom is het zonder meer toe te juichen dat de officiële bescheiden die door deze kerkelijke vergadering werden geproduceerd, samen met de historische contemporaine literatuur, onder het stof vandaan worden gehaald en beschikbaar komen voor degelijk, onpartijdig onderzoek. Dat daaraan behoefte is, blijkt uit het hedendaagse streven om in zekere zin het verleden te doen herleven.

De eerdere editie van de officiële documenten van de Westminster Synode die in 2012 in Oxford tot stand kwam en de groots opgezette uitgave van de belijdenisgeschriften van de Evangelisch-Lutherse Kerk kan men niet alleen beschouwen als een betoning van respect voor het verleden. Zij zijn ook tekenen van het zoeken naar oriëntatiepunten voor het heden. In die zin dienen zich de documenten van Dordt ook aan. Een kritische editie van deze stukken zal bij de oriëntatie zeker van dienst zijn.

Latijn

De uitgevers van het project, de Amerikaanse theoloog dr. Donald Sinnema, de Zwitserse wetenschapper dr. Christian Moser en de Nederlandse kerkhistoricus dr. Herman J. Selderhuis (TUA), werkten samen met Janika Bischof van de Johannes a Lascobibliotheek en de Nederlandse historici Johanna Roelevink en Fred van Lieburg. Dr. Selderhuis schreef een oriënterende inleiding over de Synode van Dordrecht. Moser informeert over de opzet van de onderneming: niet minder dan negen forse delen moeten het worden, waarin vijftien aspecten of onderdelen van de Dordtse Synode zijn verwerkt. Het werk moet bijna alles omvatten wat met de synode te maken heeft gehad. Sinnema geeft een overzicht van de Acta, waarvan niet minder dan drie versies vallen te onderscheiden. Johanna Roelevink informeert over de taak en het optreden van de vertegenwoordigers van de Staten-Generaal binnen het synodale gebeuren. Van Lieburg ten slotte biedt gegevens over de deelnemers aan de synode: wie is wie, waar komen ze vandaan en wat is hun functie.

Tot nu toe beschikten we over de Acta zoals deze in 1620 in het Latijn verschenen in Leiden (Elzevier) en in Dordrecht (Canin). In 1621 kwam er een Nederlandse vertaling uit, eveneens bij Canin. J. H. Donner en S. A. van den Hoorn verzorgden een nieuwe druk in 1885. Fotografische herdrukken van deze editie verschenen in 1968, 1969 en 1987 bij uitgeverij Den Hertog in Houten. Bij het onderzoek naar de Dordtse Synode werd tot nu toe voornamelijk van deze uitgave gebruikgemaakt.

Niet eerder

Het is opmerkelijk dat de authentieke notulen van de synode nooit eerder zijn uitgegeven. Ze zijn opgesteld door de predikant en Bijbelvertaler Festus Hommius (1576-1642), maar na de synode zijn ze achter slot en grendel opgeborgen in de grote synodale kist die in het Utrechts Catharijneconvent te zien is. Kleine gedeelten ervan zijn wel gepubliceerd in de zogenoemde ”Post-Acta”, de notulen van de vergaderingen die gehouden werden nadat de buitenlandse afgevaardigden vertrokken waren.

De tekst van de eerste gedrukte Latijnse uitgave is in het eerste deel van deze nieuwe editie opgenomen, met uitzondering van een aantal documenten dat in de discussie ter sprake kwam en zonder de beoordelingen van de verschillende dogmatische standpunten. Deze zullen in een volgend deel van de serie volgen. Een derde deel van deze eerste band bevat de zogenoemde ”Acta Contracta”, een samenhangende verkorte weergave van de uitgebreide editie.

De Synode van Dordrecht werd in een onrustige en kritieke tijd gehouden. Er waren beslissingen gevallen, nog voordat de synode bijeenkwam, die van grote politieke betekenis waren en waarmee het voortbestaan van de jonge Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden gemoeid was. De gewelddadige uitschakeling Johan van Oldenbarnevelt droeg het karakter van een regelrechte revolutie, ook al werd die door prins Maurits ondernomen. De in zekere zin democratische structuur van de staat was in het geding.

Het probleem trad naar buiten, mede op het punt van de relatie tussen kerk en staat. In die onderlinge verhouding werd het Bijbels-theologisch thema van genade en verkiezing springlevend. Zo verbreedde zich de problematiek niet alleen tot de kwestie van de structuur van een republiek, maar niet minder tot de altijd nog actuele vraag naar de verhouding van kerk en staat, alsook naar de structuur, de orde waarnaar de kerk ingericht dient te zijn.

Dictaat

De Dordtse Synode is ook in kerkordelijk opzicht van beslissende betekenis geweest: zal de staat dicteren hoe de kerk haar vorm heeft te vinden die past bij de genade van God? Is er van een constructiefout sprake die gemakkelijk te herstellen is, of bouwt God de muren van Jeruzalem? Hoe veel kerkelijke wetten hadden de Staten-Generaal vóór 1618/1619 al ontworpen? Ik tel er drie of vier. De kerkorde van Dordt maakte voorlopig ook een einde aan de strijd om de structuur van de gemeente die leeft in de vrijheid van het Woord der genade.

Vanuit dit gezichtspunt is een grootscheepse editie van héél de Dordtse nalatenschap, en de bestudering daarvan, alleen maar krachtig toe te juichen. We weten dat daardoor geen muren zullen vallen, al was het alleen maar vanwege al dat Latijn, dat nog maar weinig mensen beheersen. Maar vanuit de bronnen zou er wel wat kunnen gebeuren. Het wezen van de kerk berust niet op een constructiefout.

Boekgegevens

Acta et Documenta Synodi Nationalis Dordrechtanae (1618-1619). Vol. I, Acta of the Synod of Dordt, Donald Sinnema, Christian Moser, Herman J. Selderhuis (red.);
uitg. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 2015; ISBN 978 3 525 55078 6; 539 blz.; € 175,-.