Als helden worden zij herdacht. Mordechai Anielewicz, de 24-jarige jongeman die leidinggaf aan de opstand tegen de nazi’s in het getto van Warschau, Leon Feldhendler, die zich samen met anderen in het vernietigingskamp Sobibor verzette tegen de moord op hun geloofsgenoten, Hanny Schaft, de verzetsstrijdster, H. M. van Randwijk en nog heel veel anderen. Het zijn allemaal mensen die getoond hebben dat angst nooit een drijfveer mag zijn om mee te lopen met de massa.

Ook de Joodse gemeenschap kent haar helden. Heel dicht bij huis, hier in Amsterdam, Herman Natkiel en Frieda Belinfante en Barend Drukarch – het zijn maar enkele namen van velen die weigerden mee te gaan met wat de bezetter de samenleving opdrong.

Waren zij echt helden? Ja. Kenden deze helden dan geen angst? Ja, natuurlijk kenden zij angst. Alleen, angst was niet de drijfveer om wel of niet te handelen. Zoals een hoogbejaarde boerin uit de Gelderse Achterhoek mij ooit toevertrouwde: „We stonden doodsangsten uit. Maar we deden toch wat Onze-Lieve-Heer van ons verwachtte toen die Joodse gezinnen ineens op het erf stonden.”

Het noemen van plaatsnamen als Bombay, Brussel, Jeruzalem, Parijs, Toulouse, Kopenhagen veroorzaakt naast al die andere plaatsen in de wereld waar aanslagen hebben plaatsgevonden gevoelens van schrik en ontzetting. Gevaar en dreiging brengen angst en paniek teweeg.

De beste manier om met die angst om te gaan is een blik op de geschiedenis om deze helden van toen weer naar voren te halen. Hun handelen van toen, hun daadkracht, hun onverbiddelijke verzet tegen het kwaad zijn de ingrediënten die wij vandaag nodig hebben.

Vijandsbeelden

Onze Joodse gemeenschap kent begrijpelijkerwijs angst. De beelden van de supermarkt in Parijs, de school in Toulouse, de synagoge in Kopenhagen hebben hun werk gedaan. Warschau, de Jodenbuurt in Amsterdam, Sobibor hebben echter ook beelden achtergelaten. Bang, tegen beter weten in, hebben de helden van toen zich daar verzet tegen die angst. Het is droevig dat tot op dit moment de angst hier zo hevig is dat de tegenkrachten nog niet konden worden gemobiliseerd. Integendeel. De vrees van de afgelopen tijd heeft op velen van ons zo een indruk gemaakt dat wij bijna alleen nog maar kunnen denken in zwakke termen zoals vijandsbeelden en bedreigingen.

Want waarom wordt een lid van onze gemeenschap uit erefuncties gezet omdat deze probeert verbindingen te leggen met anderen die te gemakkelijk passen in het vijandbeeld dat wij lijken te koesteren? Waarom wordt een rabbijn door zijn gemeente teruggeroepen wanneer hij openstaat voor vreedzame initiatieven van medeburgers in onze stad? Waarom wordt een bijeenkomst in de synagoge verplaatst naar een naburig kerkgebouw vanwege de ‘veiligheid’? Waarom wordt een schoolklas met kinderen op dit moment de mogelijkheid ontzegd om een bezoek aan de synagoge te brengen? Omdat wij angst de boventoon laten voeren.

Angst werkt stagnerend. Angst werkt verlammend. Daar weten delen van onze Joodse gemeenschap alles van af. Ook Joden die, geïntegreerd (zo u wilt: geassimileerd) als zij zijn, ooit hun maatschappelijke betrokkenheid lieten zien, lijken op dit moment vanuit angst te opteren voor een weg terug naar een soort muurloos gettobestaan.

Het is zoals gezegd begrijpelijk. Er gebeurt dan ook nog wel het een en ander om ons heen.

Moed

Maar de levensles voor de Jood is niet alleen wat er vandaag gebeurt. De levensles is ook wat er toen gebeurde. De geweldige moed die daar in die bunker onder dat adres in Warschau, Mila 18, in 1943 herleefde, klinkt tot de dag van vandaag na. Het verlangen naar vrede en veiligheid voor iedereen in de samenleving klinkt nog steeds door vanuit de stilte op de Waaldorpsevlakte of vanuit het Durchgangslager Amersfoort, waar velen die de angst wegstopten het leven lieten.

Angst werkt stagnerend, angst werkt verlammend. In een samenleving, met terreur en vernietiging, is kracht en beweging nodig. Angst wordt daarom door enkelen moedig weggestopt. Voorbeelden voor ons gewone mensen waren en zijn er in overvloed.

De auteur is rabbijn, lid van het Strategisch Netwerk Radicalisering en Polarisatie (SNRP) en auteur van diverse boeken.