Met vaste regelmaat worden die dan ook uitgegeven of heruitgegeven, waarbij kinderen niet worden vergeten.

„Het zou fijn zijn als een kind nog eens nadenkt over hoe de Heere altijd voor Zijn Kerk heeft gezorgd”, sprak A. Vogelaar-van Amersfoort in 2011 nadat ze haar serie ”Verhalen bij de kerkgeschiedenis” had afgerond met een twaalfde deel. Het zal ook de motivatie zijn van diverse uitgevers die sindsdien in rap tempo tal van jeugdboekjes over kerkhistorische figuren laten verschijnen. De vraag is alleen of een zuivere motivatie ook altijd een goed verhaal oplevert.

De uitgaven van uitgeverij Den Hertog laten een vast patroon zien. ”De schilderende dominee. Over het leven van ds. G. van Reenen” van Ada Schouten-Verrips oogt vrijwel identiek aan ”Matthew Henry. Een schatgraver in stilte” van J. Bout en N. J. Spaan: een boekje van ongeveer tachtig bladzijden, met op de achterflap een informatieblokje over de hoofdpersoon en op de cover een paar realistische aquarellen van Rino Visser.

De hoofdstukken zijn kort. Ze worden in ”De schilderende dominee” afgesloten met een cursieve tekst waarin extra informatie wordt gegeven over bijvoorbeeld de aangifte van een baby vroeger, cholera, het begrip emeritaat en het kerkelijke orgaan De Saambinder. Auteur Ada Schouten-Verrips heeft bovendien een kort voorwoord geschreven over haar oma en over de samenspraken van Bart en Kees in De Saambinder, waar ze weinig van begreep, maar ze „hield van boeken en van voorlezen en van oma.” De Heere heeft de boeken van ds. Van Reenen later gebruikt om haar veel over de Heere Jezus te leren. Na dit ontwapenende intro begint het echte verhaal met een „rozige” baby: Gijsbertus, die razendsnel groter wordt.

Ruige knul

Alles wekt de indruk dat de auteurs (of de uitgever) niets hebben willen verzinnen. Ze doen het met de informatie die voorhanden is; bijvoorbeeld de biografie van ds. G. van Reenen. Dit levert helaas niet zulke goedlopende verhalen op. Zo is Gijs van Reenen in het ene hoofdstuk nog zeventien jaar: een ruige knul die ’s zondags in zijn bed blijft liggen, totdat hij op zijn twintigste de ”Christenreis” van Bunyan begint te lezen. In het volgende hoofdstuk blijkt hij ineens getrouwd te zijn en een eigen zaak te hebben. Een vloeiende overgang ontbreekt, en dat geldt op meer punten. In ”Matthew Henry” komt daar nog bij dat ook de zinnen regelmatig niet goed lopen.

Is het tijdsdruk geweest en heeft de uitgever te weinig tijd genomen voor een grondige redactie? Of is het de achterliggende angst dat de vertelling té vrij wordt? In het laatste geval moet bedacht worden dat niets verzinnen een onmogelijke opgave is. Beide boeken leveren zelf het bewijs: de dialogen die er in staan, bijvoorbeeld tussen Gijs en zijn moeder, kunnen niet letterlijk overgeleverd zijn. Dus is de keuze eigenlijk al gemaakt.

Wil je als auteur, uit respect voor de hoofdpersoon, behalve de noodzakelijke gesprekjes volstrekt niet verder gaan dan de overgeleverde feiten, dan lijkt het me beter om gewoon wat trager te vertellen. Dan hoef je ook het gegeven dat niet inenten voor moeder van Reenen „een zaak van het geloof” was niet af te doen met de voor kinderen tamelijk raadselachtige mededeling dat inenten voor haar persoonlijk „God voor de voeten lopen” was. Het terloops uitleggen van een principe had hier mooi samen kunnen vallen met het uitdiepen van een karakter – in dit geval dat van Van Reenens moeder, die toch een belangrijke, intieme rol in zijn leven speelde.

Dat Schouten daartoe prima in staat is, bewijst haar eerlijke stukje over Gijs die thuislezer wordt, en zich „stiekem… heel stiekem beter begint te voelen dan de mensen die naar de kerk gaan.” Op deze manier doe je als auteur meer dan wanneer je een zo kaal mogelijk historisch verhaal nastreeft dat mogelijk wel tijdverdrijf biedt, maar geen enkele vorm van reflectie.

Vrijheden

Ook uitgeverij De Ramshoorn geeft een kerkhistorische verhalenserie uit. ”Calvinisten van het eerste uur” is deel dertien. In dit boek zijn de hoofdpersonen, Roeland en Liesbette, nog kind en bovendien ambtloos, wat de auteur Jan van Reenen duidelijk meer vrijheden biedt. Het verhaal speelt zich af aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog in de Zuidelijke Nederlanden. De achtergrondkennis van Van Reenen en de veelheid aan historische gebeurtenissen die hij verwerkt, dwingen respect af. Hagenpreken, beeldenstormen en het beleg om de stad Valenciennes, de rol van Guido de Brès: alles laat hij tot leven komen.

Tegelijkertijd heeft ook dit boek te lijden van slecht lopende zinnen en houterige dialogen. Woorden zoals ”onverlaat” en ”vuilak” zou ik anno 2015 toch echt niet meer gebruiken. Verder: een bekering die erg snel gaat, geliefden die elkaar aan het eind van het boek weer vinden, de valsheid van de Rooms-Katholieke Kerk – zelfs voor een jeugdboek is dat allemaal nogal voorspelbaar en zwart-wit. Een goede redacteur zou hierin nog veel kunnen betekenen.

Voorrecht

Wat blijft: drie boeken met overduidelijk goede bedoelingen. Het is voor kinderen goed om te weten hoe groot het voorrecht van godsdienstvrijheid is (”Calvinisten van het eerste uur”) , of hoe ziekte en dood vroeger het leven bepaalden (”Matthew Henry”). En dat wij niet vergeten hoe God van een vloekende, kunstzinnige jongen een markant predikant maakte (”De schilderende dominee”).

Maar juist vanwege de goede bedoelingen moeten we er alles aan doen om de geschiedenis van ”leesbare brieven” ook echt leesbaar te houden.

Boekgegevens

De schilderende dominee. Over het leven van ds. G. van Reenen, Ada Schouten-Verrips; uitg. Den Hertog, Houten, 2014; ISBN 978 90 331 2642 0; 77 blz.; € 8,50;
Matthew Henry. Een schatgraver in stilte, J. Bout en N.J. Spaan; uitg. Den Hertog, Houten, 2014; ISBN 978 90 331 2570 6; 80 blz.; € 8,50;

Calvinisten van het eerste uur. Roeland en Liesbette maken de goede keus, Jan van Reenen; uitg. De Ramshoorn, Goes, 2014; ISBN 978 94 611 5062 2; 160 blz.; € 18,09.