sluit zich aan bij het pleidooi voor een adempauze in de contacten tussen de synode van de PKN en bezwaarde hervormde gemeenten. Tijdens die periode zou de synode de bezwaarde gemeenten bijvoorbeeld kunnen verzoeken zelf met een kerkordelijke constructie te komen om een definitieve breuk te voorkomen. Onlangs heeft ds. G. de Fijter (RD 31-1) gepleit voor een adempauze in het SoW-proces. Bij dat pleidooi wil ik aansluiten en enkele gedachten ter overweging meegeven.

Tot 12 december 2003 werden de tegenstellingen in hervormd-gereformeerde kring overbrugd door het gemeenschappelijke bezwaar tegen de PKN en door het gemeenschappelijke gebed om een wending ten goede. Nu de fusie definitief wordt, ontstaat er echter een patstelling.

Sommigen zien het als hun roeping om de Hervormde Kerk buiten de PKN voort te zetten en wijzen het lidmaatschap van de PKN volstrekt af. Anderen, onder wie ikzelf, zien het als hun roeping om binnen de PKN -als een gebroken gestalte van het lichaam van Christus- hun plaats in te nemen.

Kerkvisie

Deze standpunten zijn onverenigbaar. Je bent óf lid van de PKN -en dat houdt in dat je deze kerk als kerk erkent- óf je kunt geen lid van de PKN zijn, maar dat houdt dan ook een breuk in met deze kerk. Achter beide standpunten ligt geen verschil in visie op Schrift en belijdenis, maar een verschil in visie op de kerk.

Het is aangrijpend dat dit relatief kleine verschil leidt tot zulke grote praktisch consequenties, tot een kerkscheuring. De standpunten verharden zich. Dat is psychologisch te verklaren vanuit de opgebouwde spanning en vanuit de angst voor een dreigende scheuring. Het is geestelijk te verklaren vanuit de strategie van de satan, die altijd probeert chaos en verwarring te scheppen en die verbittering zaait.

Het is onmogelijk om in de gegeven situatie een oplossing te bedenken waaraan geen kerkordelijke haken en ogen zitten. Toch wil ik in de huidige impasse pleiten voor een adempauze, uit liefde voor de hele kerk.

Ik waag me aan een korte analyse:

1. Er dreigt een onafwendbare scheuring in de kerk en in de gemeenten. Ongeveer zestig hervormde kerkenraden verklaren dat zij per 1 mei niet behoren tot de PKN. In ongeveer zestig andere gemeenten zullen velen op zondag 2 mei hun plaats leeg laten of in alternatieve samenkomsten bijeenkomen.

Niemand van ons heeft dit gewild, wij voelen ons machteloos en wanhopig, omdat wij niets kunnen doen. De naderende datum van 1 mei zet velen onder een ondraaglijke psychische druk.

2. Er is verschil van mening over de vraag of het mogelijk is de Nederlandse Hervormde Kerk buiten de PKN voort te zetten. De synode zegt dat dit onmogelijk is. De leiding van de bezwaarde gemeenten zegt dat het wel mogelijk is en vraagt de rechter om een verklaring van recht. Daarachter ligt de vraag naar de verhouding tussen de plaatselijke gemeente en de landelijke kerk.

3. Er is verschil van mening over het lidmaatschap. Volgens de synode kan het lidmaatschap van de PKN alleen worden beëindigd door bij de plaatselijke gemeente als lid te bedanken.

De bezwaarden bedanken echter niet als lid, maar geven alleen in een verklaring te kennen dat men niet meegaat in de PKN. Een dergelijke verklaring heeft echter volgens de synode geen rechtskracht. Met andere woorden: De synode beschouwt de bezwaarden als leden van de PKN, terwijl zij zichzelf niet beschouwen als leden van de PKN. Dit is verwarrend, maar mogelijk ligt hier de sleutel voor een adempauze.

Adempauze

Met een adempauze bedoel ik dat men met elkaar afspreekt dat het verschil van inzicht -over de voortzetting van de kerk en over het lidmaatschap- voor een nader te bepalen periode wordt gedoogd.

1. De synode zou kunnen besluiten dat men voor een bepaalde periode gedoogt dat plaatselijke gemeenten verklaren dat zij wel hervormde gemeente zijn, maar zichzelf niet beschouwen als een deel van de PKN.

De kerk neemt tegen hen voor een bepaalde periode geen maatregelen; de synode is immers van mening dat zij wettige ambtsdragers in de PKN zijn totdat zij bedanken als lid.

2. Voor gemeenteleden kan men de mogelijkheid creëren om aan te geven dat zij zichzelf niet als lid van de PKN beschouwen, maar wel als lid van de plaatselijke gemeente. De kerk is van mening dat deze leden wel tot de PKN behoren, maar respecteert het verschil van inzicht. Bezwaarde gemeenteleden blijven meeleven met de hervormde gemeenten.

3. Deze adempauze kan alleen dan effectief zijn wanneer de bezwaarden voorlopig afzien van de organisatie van een eigen kerkelijk leven; dus geen evangelisaties, geen noodclasses en noodsynodes.

Zinvol

Is dit geen uitstel van executie? De tegenstelling blijft immers onoplosbaar. Je bent óf lid van de PKN óf je bent het niet. Dat is over vijf jaar nog steeds zo. Is het niet beter om nu de pijn van de onafwendbare scheiding maar te dragen?

Een adempauze mag nooit een doel op zichzelf zijn. Toch kan een adempauze wel degelijk zinvol zijn.

1. Een adempauze kan dienen als periode van nadere bezinning. De druk rond 1 mei wordt zo groot, dat er in vele gemeenten onherstelbare scheuren ontstaan. Als men eenmaal gebroken heeft met de kerk, komt men daar twee of drie generaties niet meer op terug.

2. Tijdens de adempauze kan aan de leiding van de bezwaarde gemeenten de vraag voorgelegd worden zelf met een kerkordelijke constructie te komen om een definitieve breuk te voorkomen. Nu worden er over en weer verwijten gemaakt. De bezwaarden verwijten de synode een harde opstelling. De synode verwijt de bezwaarden dat zij elke oplossing consequent verwerpen. Laat de bezwaarden zelf een suggestie doen. Daarbij moet dan wel uitgegaan worden van de erkenning van de PKN als kerk, anders is het geen oplossing maar een scheiding.

3. De adempauze kan ook gebruikt worden om plaatselijk te zoeken naar een structuur om de eenheid van de gemeenten te bewaren. Mogelijk kan het gastlidmaatschap door een kerkordewijziging opengesteld worden voor hen die alleen plaatselijk wensen mee te leven.

De vragen rond de sacramenten, de openbare geloofsbelijdenis en de ambten moeten nader doordacht worden. Daarvoor is tijd nodig; alle plaatselijke initiatieven dreigen nu gesmoord te worden in de kerkordelijke onmogelijkheden van dit moment.

4. De gang naar de rechter is al gemaakt. Dat wordt op grond van de Schrift zowel bestreden als verdedigd. Ik wil dat graag relativeren.

Wij leven in een land waarin ook kerkelijke besluiten juridisch getoetst kunnen worden. De synode is van mening dat een besluit van een kerkenraad om niet mee te gaan in de PKN onwettig is. De gemeenten zijn van mening dat hun besluit wettig is. Een marginale juridische toetsing kan hierin helderheid scheppen.

Deze toetsing kan geen theologische consequenties hebben, maar de rechter kan wel duidelijk maken wat de rechten en plichten van een hervormde gemeente zijn. De kerkvoogdijkwestie lijkt richtinggevend te zijn, maar is wel een zaak van een andere orde.

5. In ieder geval moeten wij de kansels openhouden voor elkaar, ongeacht het kerkelijke standpunt. Alleen wanneer wij elkaar rondom het Woord blijven ontmoeten, kunnen wij de verschillen in visie op de kerk overstijgen, in de gemeenschappelijke liefde voor de waarachtige en volkomen leer der zaligheid.

De adempauze zal vooral benut moeten worden om de verootmoediging, waarover al zo veel gesproken is, te beoefenen en samen biddend te zoeken naar de weg die de Heere ons wijst.

Christus heeft gebeden: „Vader, Ik wil dat zij allen één zijn.” Hij bidt dat ook nu nog voor ons en voor heel Zijn Kerk. Dat maakt ons klein, afhankelijk en ondanks alles hoopvol.

De auteur is hervormd predikant in Delft.