In Nederland verloor advocatenkantoor Brandeis in juli 2014 een soortgelijke zaak bij de rechter in Den Haag. Kunnen burgers het in de rechtszaal winnen van de AIVD?

Het oordeel van de rechtbank in Groot-Britannië gaat over het verwerken van gegevens die de Amerikaanse inlichtingendienst NSA op illegale manier had verzameld. De Britse en Amerikaanse geheime dienst werken veel samen. In Nederland probeerden burgers om eenzelfde reden de AIVD aan te klagen. De Nederlandse inlichtingendienst maakt ook gebruik van gegevens die de NSA op illegale manier verzamelt. De rechtbank in Den Haag oordeelde in juli 2014 echter dat de Nederlandse geheime dienst deze gegevens wel mag blijven gebruiken en hiermee niet strafbaar is.

Voor Britse burgers heeft het dus zin om de geheime dienst aan te klagen. Na de uitspraak van het IPT die al gunstig uitviel voor de aanklagers, gaat de zaak door naar het Europees Hof. Die zal de praktijken van de Britse spionagedienst nogmaals langs de meetlat van de mensenrechten leggen.

Ton Siedsma, onderzoeker bij burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom legt uit waarom Nederlandse burgers minder kans van slagen hebben als ze de AIVD aanklagen: „In ons land hebben we geen constitutioneel hof. Dat betekent dat we niet aan de grondwet toetsen, waar het recht op privacy in opgenomen is. Nederlandse burgers hebben dus een langere weg te bewandelen.”

In Nederland is de Commissie van Toezicht betreffende de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) verantwoordelijk voor het controleren van de geheime diensten. Siedsma: „In tegenstelling tot in Groot Brittanië, is dit controleorgaan dus geen rechtbank. Daarom is de verantwoordelijkheid van het parlement groter. Een rechtszaak zoals afgelopen zomer, kunnen burgers dus wel verliezen, maar is wel een signaal naar het parlement dat er iets aan de hand is.”

Of het parlement deze signalen vervolgens oppikt, is de vraag. Als het aan Bits of Freedom, ligt kan de controle verbeterd worden. Siedsma: „Nu is er een ‘Commissie Stiekem’ die alle vertrouwelijke informatie behandelt. Die moet wat ons betreft stevig in zijn schoenen staan omdat de besproken informatie niet buiten de commissie gedeeld mag worden. Je kan je ook afvragen of de fractievoorzitters die in die commissie zitten wel de tijd en expertise hebben om over die belangrijke zaken te oordelen.”

Morgen komen de Tweede-Kamercommissies bijeen om te praten over een wetswijziging die op de inlichtingendiensten van toepassing is. Daarin gaat het ook over de controlefunctie van het parlement op de inlichtingendiensten en wordt gesproken over het uitwisselen van gegevens die andere inlichtingendiensten hebben verzameld. Siedsma: „Het is dankzij klokkeluider Edward Snowden dat dit soort onderwerpen hoger op de agenda is komen te staan.” Wie een zaak aanspant tegen de AIVD zal die dus niet snel winnen. Daarvoor verschilt het Nederlandse rechtssysteem te veel met dat van Groot-Britannië. Het hangt dan ook van de CTIVD en de Tweede Kamer af of de burger uiteindelijk zijn gelijk haalt.