Pachten wordt steeds problematischer. Al jarenlang loopt het beschikbare pachtareaal gestaag terug. De oorzaak: onder de huidige pachtwet zijn pachters zo verregaand beschermd dat het voor potentiële verpachters, zoals natuurorganisaties met veel grond, niet of nauwelijks aantrekkelijk is hun gronden in pacht uit te geven.

Daar moet verandering in komen, dacht het kabinet-Kok II in 1999. Er werd een commissie aan het werk gezet die een oplossing moest bedenken. Die concludeerde in 2000 dat het instituut pacht uitsluitend zou kunnen worden behouden als het pachtrecht drastisch zou worden geliberaliseerd.

De huidige minister van Landbouw, Veerman, neemt die oplossing over. In een brief van 26 januari schrijft hij mede namens zijn collega Donner van Justitie aan de Kamer hoe hij dat concreet gaat uitwerken. Pachters en verpachters mogen in beginsel zelf een pachtcontract afsluiten, binnen de kaders van het algemene contractenrecht. De grond- en pachtkamers, die de hoogte van de pachtprijs toetsen, worden afgeschaft. Eventuele geschillen tussen pachter en verpachter kunnen zij voortaan uitvechten voor de rechter. Het Burgerlijk Wetboek staat zo pal voor de bescherming van de rechten van de pachter.

De Bond van Landpachters en Eigen-grondgebruikers in Nederland (BLHB) heeft scherpe kritiek op Veermans plan, dat neerkomt op een drastische inperking van de pachtwet. De uitvoering van het voorstel zal veel sociale onrust en ellende teweegbrengen, vreest de bond. „Dit betekent het einde van de rechtsbescherming van pachters”, concludeert bondssecretaris B. Kingma wrang. „Dat is desastreus. Een groot aantal pachters zal het niet meer redden.”

Kingma wijst op een onderzoek van Wageningen Universiteit waaruit blijkt dat pacht zich helemaal niet leent voor vrije onderhandelingen tussen verpachter en pachter. Zo is de aangeboden hoeveelheid pachtgrond niet voldoende om aan de vraag te voldoen en zijn pachters sterk locatiegebonden. „Pachters zijn niet flexibel”, aldus Kingma. „Ze kunnen niet zomaar hun gepachte hoeve verlaten en elders land pachten.”

De BLHB vindt het „onbegrijpelijk” dat minister Veerman daaraan voorbijgaat en toch kiest voor vrije onderhandelingen. De pachter geniet in het kabinetsvoorstel „nagenoeg geen enkele bescherming tegen uit de hand lopende pachtprijzen”, stelt de bond. Die pleit daarom voor handhaving en aanpassing van de bestaande pachtwet.

De BLHB krijg daarvoor steun van de Tweede Kamer. Zowel CDA als VVD koerst aan op instandhouding van de pachtwet. VVD’er Snijder-Hazelhoff erkent dat de huidige situatie problematisch is en dat er iets moet gebeuren, maar het voorstel van Veerman gaat haar „te ver.” Snijder is voorstander van liberalisering, maar dat kan worden bereikt door de bestaande wet „fors te moderniseren.” Een nieuwe wet is niet nodig, aldus de VVD’er . Zij betwijfelt overigens of Veerman steun krijgt van het parlement voor zijn vergaande plannen. „De Kamer wil geen nieuw stelsel.”

Als het aan het CDA ligt, komt dat er evenmin. „Wij kunnen de brief van 26 januari niet serieus nemen”, zei CDA-kamerlid Van Loon-Koomen gisteren. Ze zal morgen tijdens het overleg met de minister betogen dat hij het beoogde doel, het vergroten van het pachtareaal, niet zal halen met dit voorstel. „Vrije prijsonderhandelingen tussen verpachter en pachter hebben juist een prijsopdrijvend effect”, waarschuwt Van Loon. Het CDA wijst er verder op dat het huidige stelsel met grond- en pachtkamers prima functioneert.

Oppositiepartij PvdA is de brief van Veerman „koud om het hart geslagen”, aldus kamerlid Waalkens. Hij wijst op de ongelijkwaardige verhouding tussen verpachters en pachters. „Boeren kunnen niet zomaar ergens anders een stuk grond pachten en dat aan hun bedrijf plakken en daarop verder gaan.”

De pachters kunnen rekenen op de steun van de PvdA, verzekert Waalkens. Hij zal zich inzetten om een vorm van prijsbeheersing te behouden, „waarbij naar billijkheid de pachtprijs zal moeten worden vastgesteld.” De PvdA’er wil ook de verpachters tegemoetkomen. „De pachter staat op dit moment in een uitzonderlijk beschermde situatie. Daar willen wij best wat van afdoen, zodat verpachters meer ruimte en mogelijkheden krijgen met hun grond.”

De verpachters zijn blij met Veermans voorstel om de reguliere pacht te laten aflopen. Directeur G. R. van Woudenberg van de Federatie Particulier Grondbezit juicht het toe dat het kabinet naar een nieuwe regeling wil die „is toegespitst op de toekomst.” Het oude systeem van pachtprijsbeheersing is volgens hem „niet meer van deze tijd.” Van Woudenberg wijst erop dat nu al de helft van het verpachte areaal via vrije onderhandelingen wordt geregeld. „En dat gaat goed.” Tevens blijft er in het nieuwe systeem voldoende bescherming voor de pachter, vindt hij. Hij erkent dat de BLHB daar anders tegenaan kijkt. „Hier scheiden onze wegen.” Of de Tweede Kamer hem wel volgt, zal morgen blijken.