„Ik ken mijn achtergrond. Ik kan die niet veranderen. Het is effectiever om de naam te gebruiken en te laten zien dat de notie dat kwaad in het bloed zit - zoals de nazi’s zeiden - fout is”, aldus Rainer Höss tegen de krant Wall Street Journal. Bij zijn optredens op scholen spreekt hij over zijn familiegeschiedenis, roept hij op tot tolerantie en wijst hij alle vormen van racisme en extremisme af. Hij waarschuwt dat extremisme in Europa weer de kop opsteekt en nam de afgelopen weken Pegida in het vizier.

Zijn werk bracht hem in contact met veel overlevenden van het vernietigingskamp, van wie er naar schatting driehonderd de herdenking dinsdag zullen bijwonen. Onder hen is ook de in de Verenigde Staten woonachtige Eva Mozes Kor, die de gruwelijke experimenten van kamparts Jozef Mengele overleefde. Ze besloot opmerkelijk genoeg na een ontmoeting met Rainer Höss en op zijn verzoek, zijn adoptief grootmoeder te worden.

Naast overlevenden en de kleinzoon van de commandant zijn dinsdag ook tal van hoogwaardigheidsbekleders in het zuiden van Polen, waar het vernietigingskamp van de nazi’s was gevestigd. Koning Willem-Alexander en koningin Máxima zijn er samen met premier Mark Rutte en ook de president van Duitsland en Frankrijk komen.

Opmerkelijke afwezigen zijn de bevrijders van weleer. Verscheidene veteranen uit het Rode Leger die op 27 januari 1945 het kamp bevrijdden, zijn er niet, evenmin als de Russische president Vladimir Poetin. Tien jaar geleden waren ze nog eregast. „Helaas is het dit keer allemaal anders. Het aandenken van het Rode Leger wordt besmeurd”, aldus bevrijder Ivan Martinoesjkin, die nu dik in de negentig is. Hij constateert dat er op dit moment in Europa „geen eenheid tegen het fascisme is. En dat is geen goed voorbeeld voor de jeugd”.