Er worden vorderingen gemaakt in de bestrijding van de onderwijsachterstanden, maar daaraan dreigt nu afbreuk te worden gedaan door het kabinetsbeleid, vindt drs. M. F. van den Bergh, vice-voorzitter van het college van bestuur van de Universiteit van Amsterdam en ’minister’ van Onderwijs in het schaduwkabinet van het dagblad Trouw. Honderd miljoen euro minder krijgt de onderwijsachterstandsbestrijding volgens het regeerakkoord. Scholen krijgen het geld voor de bestrijding van onderwijsachterstanden in de toekomst rechtstreeks, zonder tussenkomst van de gemeente. Daar komt nog bij dat het onderwijs in allochtone levende talen (oalt) wordt wegbezuinigd.

Sinds 1998 heeft de gemeente een belangrijke sturende rol in het achterstandenbeleid. In een verplicht op overeenstemming gericht overleg voert zij dat beleid samen met de schoolbesturen uit. Het ministerie van Onderwijs heeft echter aangekondigd dat vanaf 2006 het geld rechtstreeks naar de scholen gaat, die daardoor grotere verantwoordelijkheid krijgen. De Groningse oud-wethouder R. Zunderdorp: „Het Rijk probeert de gemeenten ertussenuit te schieten. Maar dat zal ze niet lukken.”

„We begonnen net een beetje grip op de problemen te krijgen, en nu verandert de overheid alle regels opeens”, haakt onderzoekster G. Ledoux van het Kohnstamminstituut daarop in. „Dat is niet bevorderlijk voor de motivatie. Scholen zijn ook niet gewend om zichzelf te sturen.”

„Hoe betrouwbaar is zo’n overheid eigenlijk?” vraagt directeur mr. N. Ph. Geelkerken van de organisatie van besturen en directies VOS/ABB zich af. „Het gaat veel arbeidsplaatsen kosten onder degenen die de achterstandsleerlingen helpen.” Zunderdorp, ironisch: „Deze politieke dwaling is alle betrokkenen zo duidelijk dat ze een band schept. Zo van: Dit kan niet waar zijn. En het zal ook beter gaan, maar het is wel jammer dat we eerst door zo’n dal heen moeten.”

Volgens publicist P. Hilhorst is het onderwijs helemaal niet ingesteld op decentralisatie. „Het onderwijsveld is niet ingericht op dienstverlening aan de scholen. Leerkracht, directeur en bovenschools management zien elkaar niet als hulp, maar als last. En de mensen buiten de school zijn te veel op controle gericht.” Een belangstellende tijdens de ”winterborrel” van het Transferpunt Onderwijsachterstanden stelt dat het niveau van schoolbesturen sterk omhoog moet. „Autonomie moet je leren.”

Uiterlijk onbewogen hoort CDA-kamerlid drs. J. M. de Vries de verwijten aan. „Wij denken dat de scholen de verantwoordelijkheid wel aankunnen”, zegt hij. „De regels worden vereenvoudigd en het kind komt meer centraal te staan. We gaan dus effectiever met het geld om. Het wil er bij mij niet in dat het beter gaat als de gemeenten de regie hebben. De rol van de gemeenten is overigens helemaal niet uitgespeeld. Denk alleen al aan de voor- en vroegschoolse educatie.”

Gemeenten zien ook niet dat ze scholen best de vrije hand kunnen geven bij de aanpak van leerachterstanden, zegt een woordvoerster van een Haagse schoolvereniging. „Bestuurders en ambtenaren moeten meer in de scholen komen kijken. Ze begrijpen soms de plannen van de schooldirecties niet eens.”

J. de Haan van de Besturenraad van het protestants-christelijk onderwijs zegt blij te zijn dat een vergeten groep nu steeds meer in beeld komt: de kinderen van Nederlandse ouders die achterstanden hebben, bijvoorbeeld in bepaalde plattelandsgebieden. „De aandacht is jarenlang eenzijdig uitgegaan naar de allochtonen.”

Afstemming tussen allerlei vormen van jeugdhulpverlening is van belang, zegt de achterstandscoördinator van de gemeente Arnhem. „Er is de achterliggende twintig jaar heel veel opgebouwd. Dat wordt nu gedeeltelijk weer afgebroken door het kabinetsbeleid.”