De motie van wantrouwen kwam als een reactie op de bse-crisis die afgelopen jaar de kop opstak. Oppositiepartijen vinden dat de minister van Landbouw de crisis ernstig heeft onderschat. Zij dienden de motie in op een moment dat Koizumi zwak staat. Dat Koizumi er minder goed voorstaat heeft de Japanse premier echter aan zichzelf te danken.

Het Japanse publiek is woedend op de premier omdat hij afgelopen week de razend populaire minister van Buitenlandse Zaken, Makiko Tanaka, heeft ontslagen. Tanaka wordt in iedereen gezien als een betrouwbaar hervormer en politicus. Sinds haar beëdiging als minister vorig jaar april was zij voortdurend in gevecht met de ambtenaren op haar ministerie. Het ene na het andere schandaal kwam bovendrijven op het departement. Tanaka leek vastbesloten voor eens en voor altijd schoon schip te maken op Buitenlandse Zaken.

Dit betekende echter dat zij nauwelijks tot geen aandacht besteedde aan haar portefeuille. De ambtenaren grepen dat met beide handen aan om haar zo snel mogelijk van het dek te vegen. De misstappen van de minister werden voortdurend naar de pers gelekt en overal waar zij openbaar tegengesproken kon worden, werd dat enthousiast gedaan. Daarbij komt dat Tanaka het hart op de tong heeft en keer op keer dingen zei die zij beter voor zich had kunnen houden.

Het publieke moddergevecht tussen de minister en haar ambtenaren werd meer en meer een probleem voor premier Koizumi. Op de achtergrond speelt mee dat Tanaka niet geliefd is binnen haar partij, de liberaal-democratische LDP. Zij dankt haar positie voornamelijk aan haar enorme populariteit onder het volk en aan het feit dat ze een dochter is van voormalig premier Tanaka, tot aan zijn dood een machtig politicus in Japan.

De liberaal-democraten begonnen Koizumi daarom steeds meer onder druk te zetten om Tanaka aan de kant te zetten. Vorige week zagen zij hun kans schoon. Een schandaal over twee niet-gouvernementele organisaties die van het ministerie van Buitenlandse Zaken niet mochten deelnemen aan de donorconferentie over Afghanistan, leidde tot een welles-nietesdebat tussen Tanaka en haar ambtenaren. Koizumi moest ingrijpen voordat de situatie uit de hand liep.

Tot dat moment had de Japanse premier zijn minister in het openbaar altijd gesteund. Die kans werd hem nu ontnomen. Topfunctionarissen op Buitenlandse Zaken dreigden massaal op te stappen als onderminister van Buitenlandse Zaken Nogami zou worden ontslagen naar aanleiding van de affaire. Oud-premier Mori en andere topmannen van de LDP zetten Koizumi nog verder onder druk tot hij geen kant meer op kon.

In een poging het beste ervan te maken probeerde Koizumi Sadako Ogata ertoe over te halen minister van Buitenlandse Zaken te worden.

Ogata, die tien jaar lang de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties leidde en die met succes de Afghanistan-conferentie in Tokio voorzat, bedankte echter voor de eer. Uiteindelijk benoemde Koizumi afgelopen vrijdag de econoom Yoriko Kawaguchi, de huidige minister van Milieu. Vorig jaar leidde zij de Japanse delegatie op indrukwekkend wijze bij de moeilijke onderhandelingen op de milieutop in Bonn.

Hoewel Kawaguchi hervormingsgezind overkomt als minister van Milieu, wordt het ontslag van Tanaka gezien als een overwinning van de conservatieve krachten binnen de LDP. Zij willen niets van Koizumi’s hervormingen weten en op de oude leest doorgaan. Het ontslag wordt echter nog meer gezien als een overwinning van de machtige Japanse bureaucratie. Het Japanse volk is razend dat de ambtenaren wederom hebben gezegevierd.

Tot de jaren zeventig zagen Japanners hun ambtenaren als trouwe dienaren van het volk die goed opgeleid waren en wisten wat goed was voor Japan. De afgelopen tien jaar is dat imago totaal veranderd. Vele tientallen ambtenaren, vooral op Buitenlandse Zaken, eigenden zichzelf enorme bedragen toe. Door vier opeenvolgende economische recessies, de bse-crisis, tergend langzame reacties op de aardbeving in Kobe en andere problemen is het vertrouwen in de professionaliteit van de Japanse ambtenaar totaal weggesmolten.

Tanaka wilde de bureaucratie hervormen. Nu Koizumi haar de laan heeft uitgestuurd, vraagt het volk zich af of hij nog te vertrouwen is. Koizumi dankte zijn job aan Tanaka en aan zijn populariteit onder het volk. Binnen zijn eigen partij heeft hij nauwelijks steun. De LDP liet hem zijn gang gaan vanwege zijn onwaarschijnlijk hoge populariteitscijfers. Nu die binnen een week met 30 procent is gekelderd, zal Koizumi keihard voor zijn politieke leven moeten vechten.