Aan de schone blauwe Donau ligt een zigeunerdorp. Het heet Dolni Tsibar. Het heeft 2000 inwoners, van wie er meer dan 300 in het buitenland werken.

Het dorp kent een paar verharde wegen. De rest is modderig. Maar dat past bij de herfst. Met paard-en-wagen kom je er goed door.

De paardenkar is in Romadorpen net zo alledaags als in Nederland een fiets. Tot diep in het veld kom je ze tegen, volgeladen met hout voor de winter.

Je kunt er ook mee boodschappen doen in de plaatselijke winkel. Die verkoopt vrijwel alles: van voedsel tot kleding, van drank tot sigaretten. Alleen kranten en tijdschriften zijn er niet. Daarvoor kun je misschien terecht in het postkantoor.

Laat niemand denken dat Dolni Tsibar niet belezen is. Het dorp kent ook een bibliotheek, aan het grote plein, vlak bij de school, het kantoor van de burgemeester en de nieuwe discotheek. De bibliotheek is echter tijdelijk dicht in verband met renovatie. Maar als je iets nodig hebt, kun je er wel in, denkt Danie. Hij weet wie de sleutel heeft.

Danie (47) is lasser. Een vakman, met een Europees certificaat. Hij heeft alleen geen werk. Hij hoort bij de vele werklozen in het dorp. Met zijn auto maakt hij wat taxiritten naar de grote stad Lom.

Zijn vrouw heeft het anders aangepakt. Zij deed een kookcursus bij New Hope for the Balkans, die vanuit Nederland wordt gesteund door de stichting Kom over en help. Samen met een andere vrouw kookt ze nu in een loods voor scholen in de buurt.

Maar al dat koken brengt nog geen vetpot in Dolni Tsibar. De werkloosheid is er net zo hoog als „in de rest van Bulgarije”, zegt burgemeester Kamen Dimitrov. Hij spreekt van 60 procent. Volgens officiële cijfers ligt de algemene werkloosheid iets boven de 10 procent.

Dat de werkloosheid onder de zogeheten zigeuners hoger is, komt overeen met wat velen zeggen over discriminatie. „Als er vijf banen zijn, gaan ze meestal allemaal naar Bulgaren”, klaagt een Romaman uit een ander dorp.

Mensen die de banen verdelen, klagen echter over het gebrek aan onderwijs bij de Roma. Allerlei basisvoorzieningen voor de armen die onder het communisme bestonden, zijn echter afgeschaft. Veel hulpverlening is er nu op gericht de kinderen naar school te krijgen (en hen daar te houden). In de generatie die nog onder het communisme is geboren, wordt weinig meer geïnvesteerd.

Qua onderwijs staat Dolni Tsibar goed bekend. In geen enkel zigeunerdorp zijn de mensen zo goed opgeleid als hier. Hier spreken de gezinnen Bulgaars en geen Roma. Elders kunnen ze nauwelijks lezen en schrijven en trouwen de meisjes al op hun dertiende, hier is dat allemaal beter. Ook het kindertal ligt niet meer zo hoog, zegt de burgemeester. „Vanouds kwamen er zomaar vijf of zes kinderen. Er was te weinig geld om al die monden te voeden. Nu houden mensen het bij twee kinderen, hooguit drie.” Ook trouwen onder de achttien komt nog nauwelijks voor, zegt Dimitrov.

Op de school in de Romawijk Rakovitsa spreken docenten met de meisjes over jong ouderschap. „Zij denken soms dat je je eerste kind voor je achttiende moet krijgen, omdat het anders niet meer gaat”, zegt een ervaren onderwijzeres. „Bovendien zouden ze daarna niet meer aantrekkelijk zijn voor de jongens.”

Sommige ouders doen hun kinderen –zeker de meisjes– alleen naar school om een partner te vinden. De school weet ook van één meisje dat zich vrijwillig als prostituee aanbood, om aan geld te komen.

Langs de verbindingswegen tussen de steden zijn de Romameisjes in fel gekleurde kleding een alledaags verschijnsel. Maar burgemeester Dimitrov is ervan overtuigd dat er van deze prostituees „geen enkele” uit zijn dorp komt. „Dat zouden we niet accepteren.”

De burgemeester is trots op zijn dorp. Alle huizen hebben een toilet, zegt hij. Behalve dan zijn kantoor, zo blijkt. Buiten staat een stinkend hokje met een hurktoilet, dat de eerste burger deelt met de 220 kinderen van de school.

Het dorp is veilig, verzekert Dimitrov. „Vorig jaar hadden we één geval van beroving. En de dader – die kwam uit een naburig dorp. De geest van ons dorp is gewoon anders. Dat merk je direct.”

Hij ziet hier de vrucht op het werk van de vier of vijf kerken in het dorp. „Zij bouwen mee door te zeggen: Gij zult niet stelen.”

serie Roma Bulgarije

Dit is het tweede deel van een vierluik over Roma in Bulgarije.

Nina: Iedereen is bang in de kou te sterven

In het huisje van Nina (26) in Momin Brod is het koud en kil. Ze leeft in een klein kamertje met drie bedden, een kast en een kacheltje.

Nina legt haar sigaret aan de kant. De televisie met een kinderprogramma gaat even uit.

Via New Hope for the Balkans deed Nina een kookcursus. Maar een baan als kok zit er nog niet in.

Ze heeft drie kinderen, tussen de acht en de anderhalf. Alle drie hebben ze een andere vader. Steeds dacht ze de ware te hebben gevonden. „Maar telkens verlieten ze me.”

De vader van de jongste komt nog regelmatig. Ze houdt niet meer van hem. Ze weet niet of hij ook bij andere vrouwen langsgaat. Maar ze durft hem niet de deur te wijzen.

Nina zit met twee kinderen op schoot op bed. Daaronder staat een kistje waar twee kleine katjes uit kruipen. Dat doet de kleuter van 4 opveren. Ze is gek op de poesjes.

Nina’s vader woont bij haar in. Als vader („47 of zo”) gezond was, zou hij een inkomen kunnen meebrengen. Maar zijn pensioen gaat op aan medicijnen.

Met haar drie kinderen leeft Nina van de 120 leva (60 euro) die ze maandelijks aan kinderbijslag krijgt. Verder doet ze klusjes. „Vader doet iets voor een fabriek. Ik werk bij mensen in de tuin of zo. Per klusje krijg je meestal 5 leva (2,50 euro). Op een goeie dag breng ik 10 leva mee.”

Ze ziet op tegen de winter die voor de deur staat. In het noorden van Bulgarije kan het makkelijk 30 graden vriezen. „Hout vinden is niet gemakkelijk. Ik heb de regering gevraagd om geld voor verwarming, maar dat krijg ik niet. Dat komt doordat de vader van mijn jongste kind nog vaak komt.”

Bent u niet bang in de kou te sterven?

„Daar is iedereen bang voor.”

Komt u nooit in de verleiding te stelen?

„Nee. In onze gemeenschap gebeurt dat niet. Hoe zou je de mensen die je bestolen hebt, weer in de ogen kunnen kijken?”

Olga: Mijn ouders stuurden alleen de jongens naar school

Olga (34) bewoont haar huis met haar man, drie kinderen en een ezel. Onder een golfplaat bij de deur zit nog een mestvarkentje. De big is het enige wezen dat een glimlach op Olga’s gezicht kan toveren.

Alle bewoners van het huis brengen hun eigen geur mee. Op de vloer van het hoofdvertrek ligt aangestampte modder die bij vochtig weer opzwelt.

Twee jaar geleden kwam er een stuk plafond naar beneden. De hele buurt hielp om het dak voorlopig te stutten. Olga wijst op een ander stuk dat alweer doorbuigt.

Een toilet is achter in de tuin. Daar is ook de kraan, die in de winter constant openstaat om niet te bevriezen.

Bij de deur scharrelt een buurvrouw. Al luisterend rookt ze een sigaret en verdwijnt weer.

Lezen en schrijven heeft Olga nooit geleerd. „Van mijn ouders hoefden alleen de jongens naar school.”

Haar man is ook nooit naar school gegaan. Maar lezen kan hij wel, denkt ze. „Hij is heel knap. Hij haalt een auto uit elkaar en zet hem weer precies in elkaar. Jammer genoeg is hij werkloos.”

Ze houdt van haar man (43). Hij is haar tweede. Ze zijn alleen in de familie getrouwd, niet voor de wet. „De kinderen staan daarom op mijn naam.”

Romagezinnen zijn vanouds groot. Zou u meer kinderen willen?

„Nee”, zegt ze vastbesloten. „Die kunnen we niet onderhouden. Ons derde kind was niet gepland. Toch hebben we het laten komen. Abortus is zondig, denk ik. Nu is dit het kind van wie ik het meeste houd.”