Wetenschap en onderzoek moeten alle vrijheid hebben om hun gang te gaan. Die hang naar autonomie bestaat bij wetenschappers al sinds de renaissance en het humanisme, twee bewegingen aan het eind van de vijftiende eeuw. Tot die tijd stonden kunst en wetenschap in dienst van kerk en geloof. Rond 1500 slaagden ze erin zich te ontworstelen aan de greep van de geestelijkheid. Kunstenaars en wetenschappers gingen meer en meer hun eigen weg.

Deze ontwikkeling ging door tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Op het laatst werd van de overheid verlangd vooral geld te geven voor wetenschapsbeoefening, zonder daarbij de vraag te stellen in hoeverre het onderzoek zinvol was. Net zoals de kunstenaar moest de wetenschapper ongestoord en volstrekt autonoom zijn gang kunnen gaan. Juist dat was voorwaarde om vernieuwende en verrassende ontdekkingen te kunnen doen. Wie op voorhand vroeg naar het nut van onderzoek en projectvoorstellen daarop wilde toetsen, was bekrompen.

Inmiddels heeft de wal het schip gekeerd. Langzamerhand is men gaan inzien dat te grote vrijheid leidt tot hobbyisme en geldverspilling. Er werd soms onderzoek gedaan waarvan ieder weldenkend mens zich afvroeg wat de relevantie ervan was. Alleen de onderzoeker en zijn promotor konden er (mogelijk) van genieten.

Dat die vraag steeds luider werd gesteld, kwam ook doordat de financiële middelen niet onbeperkt waren. De kas van de overheidssubsidie voor onderzoek naderde in sommige jaren de bodem.

Om die reden werd er voor de financiering van onderzoek ook steeds vaker een beroep gedaan op het bedrijfsleven, hetgeen voorheen volstrekt taboe was. Met als gevolg dat voortaan niet alleen de overheid maar ook bedrijven gingen meepraten over de keuze van onderzoeksonderwerpen.

In hun toekomstvisie voor de wetenschapsbeoefening zegt de regering dat naast de overheid en het bedrijfsleven ook de burgers moeten gaan meepraten over welk onderzoek universiteiten gaan uitvoeren. Volgend jaar zal een beperkt aantal maatschappelijke thema’s worden geselecteerd waarin de overheid geld voor onderzoek wil steken.

Een duidelijke focus en een scherpe keuze hebben in het algemeen iets aantrekkelijks, zeker als de financiële middelen beperkt zijn. Dan is het goed de vraag te stellen: Is het nuttig dit te onderzoeken en te weten?

Maar punt is wel of de burger dat kan beoordelen. Zal hij de zin van fundamenteel onderzoek kunnen peilen; onderzoek waarvan pas op langere termijn het nut zichtbaar wordt? Dat valt zeer te betwijfelen, zeker ook als hij die vraag alleen maar wil beantwoorden in termen van geld en geluk. Dan is het risico dat onderzoeksterreinen zoals theologie, geschiedenis, letterkunde sneuvelen. Terwijl die wel degelijk hun betekenis hebben.