De Israëlische premier Netanyahu heeft de afgelopen dagen herhaaldelijk gezegd dat er niets aan de status quo –de regels voor de heilige plaatsen– op de Tempelberg zal veranderen. Dat wil zeggen: moslims hebben het recht om te bidden op de berg, in tegenstelling tot Joden en christenen. Die mogen het heiligdom echter wel bezoeken.

Sommigen denken daar anders over. Een aantal Knessetleden stelt voor de regel­geving voor de berg te veranderen. Knessetlid Moshe Feiglin (Likud) zegt op zijn website dat „de echte” terugkeer naar het land Israël is verbonden met het verlangen naar de tempel. Zijn partijgenoot Tzipi Hotovely stelt dat de status quo op de Tempelberg dient te worden veranderd.

Tijdens de Joodse feestdagen in oktober stelde de Jeruzalemse politie leeftijds­beperkingen in voor Palestijnen die de Tempelberg bezoeken, om de kans op rellen te verkleinen. In het verleden is het meer dan eens gebeurd dat moslims vanaf de Tempelberg stenen gooiden naar biddende Joden bij de Westelijke Muur, de officiële naam voor de Klaagmuur. Dit had echter tot gevolg dat moslims buiten de muren van Jeruzalems Oude Stad grote gebeds­bijeenkomsten hielden.

Veel jonge Palestijnen die verbonden zijn met Hamas en de Islamitische Jihad vielen agenten aan. Volgens de politie verschansten de activisten zich in de al-Aqsamoskee, waar ze stenen en molotovcocktails hadden verzameld.

Jordanië trok zijn ambassadeur terug uit Israël naar aanleiding van de incidenten op de Tempelberg. De Israëlische ambassadeur in Jordanië, Daniel Nevo, zei deze week tijdens een symposium op de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem over het 20-jarige vredes­verdrag met Jordanië, dat alleen al het gerucht dat Joden de Tempelberg innemen voldoende is om de levens van Joden overal ter wereld in de waagschaal te stellen.

Koning Abdullah

Nevo gaf daarbij ook aan dat de naam van de Jordaanse koning Abdullah II verbonden is met de Tempelberg, door moslims ”Haram al-Sharif” genoemd. De vorst ziet zichzelf als bewaarder van de heilige plaatsen van moslims in Jeruzalem – het vredesverdrag tussen Israël en Jordanië biedt daar ruimte voor. Elke verandering op de Tempelberg kan het vredesakkoord in gevaar brengen. Vorig jaar sloot koning Abdullah een overeenkomst met de Palestijnse president Mahmud Abbas waarin ze de Jordaanse rol bevestigden. Jordanië heeft gewaarschuwd dat een verandering van de status quo op de Tempel­berg kan leiden tot ineenstorting van het vredesakkoord met Israël.

De onrust in Jeruzalem –en in mindere mate in Arabische steden in Israël en op de Westelijke Jordaanoever– doet zich voor op een moment dat het Israëlisch-Palestijnse vredesproces muurvast zit. Israëlische en Palestijnse leiders wantrouwen elkaar en zicht op een politieke doorbraak ontbreekt.

Omstreden

Bovendien klonk afgelopen weken in de Palestijnse media voortdurend de (onjuiste) waarschuwing dat de al-Aqsamoskee in gevaar is. Islamitische media riepen openlijk op tot het doden van Israëliërs, die ze zionisten of kolonisten noemen.

Ook leidde het gebrek aan dienstverlening in de Arabische wijken van Oost-Jeruzalem tot onvrede. Er is een tekort aan klas­lokalen, huizen en bouwvergunningen. Bovendien bestaat de vrees dat Palestijnen hun woonrechten in Jeruzalem verliezen als ze lange tijd de stad uit zijn.

Niets is met zekerheid te zeggen over de ontwikkelingen van de komende tijd. Wel zeker is dat de Tempelberg een omstreden plek zal blijven.

Strijd om ’s werelds heiligste berg

Vanaf de Olijfberg bewonderen toeristen de Oude Stad van Jeruzalem. De Rotskoepel en de al-Aqsamoskee zijn al eeuwenlang dé blikvangers. Het is dit kleine deel van Jeruzalem dat voor de zoveelste keer volop in de belangstelling staat. De veranderingen op de Tempelberg die volgens sommige berichten op komst zouden zijn, vormden de afgelopen weken een belangrijke aanleiding voor onlusten in de Arabische wijken van Jeruzalem.

Het gaat niet om het oudste deel van de stad. Ten zuiden van de Tempelberg lag de stad van de Jebusieten, bij de Gihonbron. Het was koning David die de stad innam. Tot op de dag van vandaag spreken Joden van de stad van David. Voor de Palestijnen echter gaat het om een deel van de Arabische wijk Silwan. Zij kijken geërgerd toe hoe steeds meer Joden naar dit gedeelte van de stad verhuizen.

Op de Tempelberg moet de Jebusiet Arauna zijn dorsvloer hebben gehad, die David kocht. Zijn zoon Salomo bouwde hier de tempel. Sindsdien is dit voor Joden een belangrijke plaats.

Het heiligdom werd later door koning Herodes grondig verfraaid. De renovatiewerkzaamheden waren zo omvangrijk dat deze tot ver na zijn dood doorgingen. Aan de tweede tempel kwam een eind in het jaar 70, toen de Romeinen de Heilige Stad verwoestten tijdens de eerste Joodse opstand. Maar voor Joden bleef de berg dé heilige plaats. Voor christenen was het eveneens een bijzondere plek, omdat Jezus en de discipelen er hun voetstappen hebben liggen.

Lang hebben historici gedacht dat de berg er na de opstand min of meer verlaten bij lag. Voor christenen was de Heilige Grafkerk –door Arabische christenen de Kerk van de Opstanding genoemd– de belangrijkste plaats. Een moslim vertelde dat toen de moslims in Jeruzalem kwamen de berg er honderden jaren verwoest bij gelegen had.

Volgens de moslimtraditie maakte de profeet Mohammed vanaf de berg een nachtelijke reis naar de hemel. Waarom zouden ze daar geen moskee mogen bouwen? Maar volgens de archeoloog professor Gabriel Barkay bleef de Tempelberg ook na de verwoesting van het godshuis in gebruik als heilige plaats.

Vlag

Toen Israël de Tempelberg in 1967 veroverde, beval defensieminister Moshe Dayan de Israëlische vlag die een soldaat op de Rotskoepel had gehesen, naar beneden te halen. Ook besloot hij het bestuur over deze plek aan de Waqf (de moslimautoriteiten) terug te geven. Tot op de dag van vandaag is dat zo gebleven: hoewel de Tempelberg onder Israëlische soevereiniteit staat, genieten de moslims er zelfbestuur, net zoals christenen de dienst uitmaken in kerken in de Oude Stad.

Rondom de Tempelberg deden zich tal van veranderingen voor. Israël legde na de Zesdaagse Oorlog van 1967 een groot plein aan voor de Westelijke Muur (ook wel Klaagmuur genoemd, hoewel dat eigenlijk niet de officiële naam is) en herstelde de Joodse wijk van de Oude Stad.

Professor Benjamin Mazar begon uitgebreide archeologische opgravingen ten zuiden van de Tempelberg, die betrekking hadden op de tijd van de eerste tempel tot en met die van de moslims. Veel onderdelen van de oude Joodse geschiedenis kwamen aan het licht.

Ook kochten Joden huizen op in de Arabische wijken rond de Tempelberg, inclusief woningen aan de oostzijde. De Westelijke Muur werd een van de belangrijkste trekpleisters in Israël. Vooral op de Joodse feestdagen trekt hij tienduizenden mensen.

Derde tempel

Verder begonnen zich enkele Talmoed­scholen bezig te houden met de studie naar de tempeldienst. Het Tempelinstituut maakte voorwerpen na die in de derde tempel gebruikt zouden kunnen worden. Anderen probeerden zelfs een rode vaars te fokken, die ingezet zou kunnen worden bij de tempeldienst.

Maar de belangrijkste verandering is dat Joden de Tempelberg beginnen te bezoeken, hoewel het opperrabbinaat dat verboden had. Het argument? Niemand is rein genoeg om de plaats van het heilige der heilige te betreden.

Joodse voorstanders van bezoeken aan de Tempelberg menen echter dat het probleem kan worden opgelost door de vermeende plaats van het heilige der heilige te vermijden. Ook hebben rechts-radicale Knesset­leden zich uitgesproken voor gebedsrechten voor Joden op de Tempelberg. Ze oefenen druk uit op premier Netanyahu om de status quo op de berg –de regels voor de heilige plaatsen– te veranderen.

Tempelberg de eeuwen door

ca. 990 v.Chr.: Koning David verovert Jeruzalem op de Jebusieten. Hij koopt later op de berg aan de noordzijde van de toenmalige stad een dorsvloer van de Jebusiet Arauna en richt daar een altaar op. Volgens de islamitische traditie zou dit ook de plaats zijn waar Abraham zijn zoon Ismaël wilde offeren.

ca. 960 v.Chr.: Koning Salomo bouwt op deze berg de eerste tempel.

586 v.Chr.: De Babyloniërs verwoesten de eerste tempel.

520 v.Chr.: Zerubbabel start met de bouw van de tweede tempel.

20 v.Chr.: Koning Herodes de Grote begint met renovatiewerkzaamheden. Hij laat een groot plateau rond de Tempel­berg plaatsen, dat tot op vandaag intact is. Een deel van de muur aan de westzijde dient tegenwoordig als belang­rijkste gebedsplaats voor Joden. De werkzaamheden gaan door tot zeker circa 63 na Christus.

70 n.Chr.: Verwoesting van de tempel door de Romeinse generaal Titus.

638: De moslims veroveren Jeruzalem. Volgens de moslimtraditie maakte Mohammed vanaf de Tempelberg, die zij ”Haram al-Sharif” noemen, een nachtelijke reis naar de hemel. Later bouwen ze er de al-Aqsamoskee.

688: Kalief Abdel Malik bouwt de Rotskoepel.

1928: Joden richten een afscheiding op bij de Westelijke Muur om mannen en vrouwen ieder een eigen plaats te geven. Arabieren beschouwen dat als een aantasting van de bestaande status quo. Er breken hevige rellen uit, die aan honderden mensen het leven kosten.

1967: Israël verovert Oost-Jeruzalem. De Tempelberg en de Westelijke Muur zijn weer in Joodse handen. Israël geeft het bestuur echter terug aan de moslim­autoriteiten.

1984: De politie arresteert 27 leden van de Joodse ondergrondse die het plan hadden de islamitische gebouwen op de Tempelberg op te blazen.

september 1996: Hevige rellen breken uit na opening van een tunnel die langs de westmuur loopt. Bij de onlusten vallen tientallen doden.

september 2000: Toenmalig premier Ariel Sharon (Likud) bezoekt de Tempelberg. Het bezoek vormt de aanleiding voor de tweede Palestijnse opstand (intifada), die aan duizenden mensen het leven kost. Het is overigens waarschijnlijk dat de opstand ook was uitgebroken als Sharon de Tempelberg niet had bezocht.

vanaf juli 2014: Onlusten in Arabische wijken van Jeruzalem na de moord op een Palestijnse jongen. De oproep van enkele Knessetleden om de status quo op de Tempelberg te ver­anderen, vormt de volgende aanleiding voor rellen en terreuraanslagen op Israëliërs.