Prof. Kuitert is dinsdag 90 geworden en ‘viert’ dit met het boek ”Kerk als constructiefout”, een publicatie met –hoe kan het anders– wéér een prikkelende titel. In zijn jongste boek zet de emeritus hoogleraar ethiek en inleiding in de dogmatiek aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam uiteen dat de kerk zich van instituut moet omvormen tot een vrije religieuze gemeenschap.

Aan de VU had woensdagmiddag een –drukbezochte– bijeenkomst plaats waarin prof. Kuitert werd „geëerd” en aandacht werd gegeven aan „zijn werk, zijn betekenis en zijn nieuwste publicatie.”

Spraakmakend

De meest spraakmakende godgeleerde in Nederland, zo introduceert prof. dr. W. Janse, decaan van de theologische faculteit van de VU, de hoogbejaarde theoloog. Zijn woorden zijn vriendelijk, Kuitert heeft de Amsterdamse universiteit immers ook veel naamsbekendheid opgeleverd. Janse feliciteert Kuitert met zijn boek en wenst hem ook sterkte toe omdat hij vorige maand afscheid moest nemen van zijn vrouw.

Kuitert had aan de VU eigenlijk prof. dr. G. C. Berkouwer, bij wie hij medewerker en promovendus was, moeten opvolgen, maar kennelijk vond men Kuitert voor ethiek beter op zijn plaats dan voor de identiteitsgevoelige dogmatiek, vertelt prof. dr. Martien Brinkman, hoogleraar theologie aan de VU en oud-promovendus van Kuitert.

Toen Kuitert in 1989 met emeritaat ging, legde hij zich direct weer toe op de dogmatiek – wat kerkelijk Nederland heeft geweten. De ene na de andere bestseller deed de Gereformeerde Kerken in Nederland opschrikken. Tuchtmaatregelen bleven echter uit.

Hart van de kerk

Kuiterts boek raakt niet zozeer de constructie van de kerk als wel het hart van de kerk, stelt baptistentheoloog prof. dr. Henk Bakker, namelijk haar beroep op God. Als baptist herkent hij zich in de stelling dat het geleefde geloof vooraf gaat aan het geleerde geloof en daar de levensader van is. „Maar kan de kerk dan nog wel verder? Wat onderscheidt de kerk nog van algemene menselijke hunkeringen?”

Prof. Brinkman merkt op dat Kuitert jarenlang heeft ontkend dat zijn oneliner dat „alle spreken van Boven van beneden komt, ook de uitspraak dat iets van Boven komt” –al uit 1974– inhield dat er eigenlijk geen Boven bestaat. Brinkman: „Kuitert wilde geen uitspraak doen over God, maar over ons spréken over God en van dat laatste zegt hij: dat is mensenwerk.”

Later zou Kuitert echter terdege verder gaan. „Theologische uitspraken ziet Kuitert nu op z’n best als uitingen van de kracht van het Woord of van de Geest. Dat zijn uitingen van mensen die het individueel menselijke overstijgen, gemeenschap stichten, ontroeren, inspireren.”

Denksel

Het is tijd voor Kuitert om een reactie te geven. Of hij dat zittend wil doen?, vraagt een van de organisatoren voorzichtig. „Nee, ik wil liever staan”, klinkt het kordaat.

Niet het geloven is in het geding, zegt de emeritus. „Geloven is vrij, maar de theologische verantwoording niet. Wat mensen van God zeggen, hebben ze van zichzelf, ook al zeggen ze dat ze het van God hebben. God is een denksel en dat zit in onze gedachten en is niet een realiteit buiten ons.”

Dan klinkt het strijdbaar richting de kerk, haast staccato: „Er is maar één instantie in de wereld die namens Boven spreekt, en dat is de kerk. Dat maakt haar spreken onweersprekelijk. Haal van de kerk het voorteken „van Boven” weg en dan kan het verder gaan en ruzies over gelijk en ongelijk en versplintering zijn voorbij. Overlevering gaat goed zonder de kerk. Zonder christelijk geloof kunnen we even een goed mens zijn.”

Triest

Een lange signeersessie wacht Kuitert. De meeste aanwezigen zijn al op leeftijd. Maar ook een jongere generatie theologen, zoals dr. Wim van Vlastuin, hersteld hervormd docent aan dezelfde universiteit als Kuitert, is toehoorder. Hij had Kuitert nog nooit ontmoet, was daarom nieuwsgierig geworden naar deze bijeenkomst, zegt hij desgevraagd. „Ik begrijp dat hij zich afzet tegen een geloof in de vorm van wiskunde zoals dat wellicht in de Gereformeerde Kerken heeft gefunctioneerd. Maar als het opruimen van deze stelligheden met zich meebrengt dat er eigenlijk geen geloof in de levende God overblijft, is het een triest verhaal dat eindigt in grote leegte.”

Lees in Digibron:

HDC krijgt archieven prominenten

Lege theologie van Kuitert leidt tot lege kerken

De spiegel van Kuitert

Walcheren verbindt Franca Treur met Kuitert

Amelink: In veel reacties proef je iets van weemoed

Kuitert

Ds. Hegger: Weet je het zeker, Harry?

Kuitert als religieuze atheïst

Kuitert denkt, dus Hij is niet

“Ik weet niet waar ik ooit uitkom”