”De cirkel doorbreken. Gezonde kinderen uit disfunctionele gezinnen”
Auteur: John Visser; Navigator boeken, Driebergen, 2003
ISBN 90 7659 603 4
Pagina’s: 463
Prijs: € 27,95. Iemand die als kind mishandeld wordt, trouwt vaak met iemand die haar na verloop van tijd ook mishandelt. Juist van iemand die weet hoe afschuwelijk huiselijk geweld is, zou je anders verwachten. Als ze de kans krijgt voor een nieuwe situatie te kiezen, zal ze toch wel afrekenen met haar verleden? De praktijk wijst uit dat dit vaak juist niet gebeurt. Mensen blijken zich nauwelijks te kunnen ontworstelen aan de rol die ze van huis uit meekregen.

John Visser heeft in zijn beroep als voorganger van een gemeente in Canada heel wat probleemgezinnen gezien. Het pastoraat stelde hem voor de vraag of ouders kunnen ontsnappen aan de patronen die van generatie op generatie doorgegeven worden en een gezonde persoonlijkheid kunnen worden. Het boek ”De cirkel doorbreken” gaat in op allerlei factoren die een gezin disfunctioneel maken.

Visser richt zich op ouders die opgegroeid zijn in een disfunctioneel gezin en die voor de taak staan zelf kinderen op te voeden. Het boek leest makkelijk doordat het taalgebruik dicht bij spreektaal zit. Ook de vele voorbeelden en de goede schema’s maken het toegankelijk. De auteur staat naast de lezer en laat deze af en toe meekijken met zijn gezin. En met zijn geloofsleven, waarin niet alles vanzelf gaat. Ook hij vindt het moeilijk om zich geheel toe te vertrouwen aan God. Dit laatste is voor hem de spil van het doorbreken van disfuncties. Maar het is tegelijkertijd de moeilijkste opgave.

Gesloten

Dat Visser veel over disfunctionele gezinnen weet, wordt duidelijk als je het boek leest. Hij beschrijft helder waarom een disfunctie zo schadelijk is. Verslaving, misdaad, incest, emotionele mishandeling; het is een greep uit de ellende die gezinnen vervormt. De patronen van gezinnen met een bepaalde problematiek worden zichtbaar gemaakt. Heel verduidelijkend zijn de tekeningen waarin je ziet hoe diverse gezinsleden op elkaar reageren.

Kenmerkend is dat men elkaar dwingt tot bepaald handelen. Een gezinslid kan en mag zich niet vrij ontwikkelen. Hij moet aan de voorgeschreven norm voldoen, anders verliest hij de goedkeuring van zijn ouders. Hij wil niet degene zijn die altijd de problemen veroorzaakt en beantwoordt daarom aan de verwachtingen. Zo’n kind mag er niet zijn zoals hij is. De liefde van ouders is een voorwaardelijke liefde; hij moet er iets voor doen. Hij ontwikkelt geen zelfvertrouwen, omdat hij onvoorwaardelijke liefde mist.

Kinderen krijgen gedragscodes mee die ze niet mogen breken: praat nergens over, vertrouw niemand en voel niets, ook al wordt je nog zo veel aangedaan. Disfunctionele gezinnen zijn door deze codes vaak heel gesloten. Vandaar dat buitenstaanders niet weten welke vuile was er binnen hangt. Dit maakt de bewuste gezinnen dikwijls ook onbereikbaar voor hulp.

Mensen gebruiken verschillende manieren om de pijn of het verdriet dragelijk te houden. Een ervan is het uitschakelen van je gevoel dat je anders dreigt te overspoelen. Kinderen uit disfunctionele gezinnen zijn vaak psychisch gevoelloos, waardoor ze niet alleen onbereikbaar zijn voor nare ervaringen, maar ook voor de fijne dingen. Langzaam sterft de innerlijke wereld. Het is niet vreemd dat je later niet in staat bent een goede intieme relatie op te bouwen. Een eventueel huwelijk is ertoe voorbestemd te mislukken. De vicieuze cirkel is weer rond.

Wonder

Is er een uitweg? Visser zegt hier volmondig ja op. Als je uitgebreid leest over de diepe problematiek waar geen ontkomen aan lijkt, moet het wel een wonder zijn als dit lukt. Dat blijkt ook zo te zijn: het gaat via het wonder. Want het is God Die het moet doen. Mensen kunnen dit nooit bewerken, maar God wel.

Hoe? Van de ene op de andere dag? De auteur stelt dat God niet met een toverstaf werkt. Je moet ontdekken welke emoties beschadigd zijn en welke invloed bijvoorbeeld verbittering, schaamte en schuld hebben. Met Gods hulp moet de weggestopte pijn opnieuw naar boven komen en verwerkt worden. Het moet er diep door. Als dit proces te oppervlakkig blijft, zal de cirkel ook niet doorbroken worden. Om genezen te worden moet je onder ogen zien hoe het disfunctionele gedrag in elkaar zit.

Voor dit inzicht is het boek een uitstekend hulpmiddel. Hoe komt het dat je functioneert zoals je doet? Dat komt daar en daar door. Vader en moeder hebben je zo behandeld en daardoor ben je die je bent.

Het gaat de auteur om het inzicht, niet om het beschuldigen, want dat verandert je verkeerde gedragspatroon of diepe zelfverachting niet. De voornaamste fout binnen disfunctionele gezinnen is dat de mening van de ouders belangrijker is geworden dan de mening van God. Dat is heel begrijpelijk als je let op de dominantie van de ouders, maar het is wel fout. In de weg naar herstel moet je jezelf, nu je volwassen bent, onttrekken aan de mening van je ouders en je overgeven aan God en Hem alleen gehoorzaam zijn. Door je te concentreren op hoe God wil dat je bent, met de eigenschappen die Hij je gaf, kan je gekwetste en beschadigde kant geheeld worden. Hij is de Enige Die je volmaakt liefheeft. Hij is de Enige Die je belang op het oog heeft, Die altijd vanuit liefde handelt. God vraagt niet van iemand om zichzelf volledig te negeren zoals in een disfunctioneel gezin wel gebeurt. God wil de vicieuze cirkel doorbreken en vervangen door een nooit eindigende cyclus van zegen. Tot zover de visie van Visser.

Hulpverlening

De hamvraag bij een boek als dit is natuurlijk of de voorgestelde methode in de praktijk werkt. Dit is gelijk een heikele vraag. Als ik zeg dat ik twijfel of God beschadigde mensen op deze manier geneest en normale persoonlijkheden laat worden, kan mij gebrek aan geloof verweten worden. Zeker is dat er sprake is van een theologisch verschil tussen de auteur en reformatorische christenen over het persoonlijk delen in de genade. Tegenover de vrijmoedigheid waarmee de auteur spreekt over het kindschap van God staat de schroom die veel reformatorische christenen kennen.

Een andere bedenking ligt op het therapeutische vlak. Kunnen mensen die diep gewond zijn op eigen kracht de analyse van hun problemen maken? Want daar komt het in het boek toch wel op neer. Dat je voor Gods aangezicht belijdt welke verkeerde patronen je belemmeren om naar Gods wil te functioneren. Er komt geen hulpverlener aan te pas. Dit lijkt me erg moeilijk, omdat het voor een belangrijk deel gaat om mensen die hun gevoelens diep hebben weggestopt. Visser erkent dat dit niet eenvoudig is, maar geeft hiervoor geen oplossing.

Ondanks deze vragen heeft het boek veel wat het de moeite van het lezen zeker waard maakt. Mij trof de manier waarop de auteur heel ons menszijn onder het beslag van Gods geboden legt. Daarin is hij soms radicaal. Als ouders slechte opvoeders zijn, mogen kinderen zich niet voor hen afsluiten. Dan stellen ze zich onder een vloek en krijgt de duivel een plaats. Zelfs de slechtste ouders hebben heel wat wijsheid die ze kunnen overbrengen. Hij laat zien dat leven in gehoorzaamheid aan God de beste weg is.

Omdat ouders uit disfunctionele gezinnen geen goed voorbeeld hebben, gaat de auteur in het laatste deel van het boek uitgebreid in op hoe je kinderen een goede opvoeding geeft. Hij slaagt er goed in om deze ouders op het juiste spoor te zetten.