Op websites van moslims die met IS sympathiseren, waren de afgelopen weken filmpjes te zien van een bulldozer die de grens tussen Syrië en Irak doorbreekt. Voor de makers ervan is het slechten van die grens van grote waarde. Die lijn werd immers honderd jaar geleden getrokken door de geallieerde westerse mogendheden die het Osmaanse Rijk vernederend overwonnen. Dat Europese F-16’s nu het herrezen kalifaat bestrijden, past volgens salafisten in een lange traditie.

Islam is voor hen ”din wa dawla” (godsdienst en staat), die twee kunnen niet gescheiden worden. Het jaar 0 van de islamitische jaartelling is immers het moment waarop Mohammed de macht kreeg in Medina. Islam, zo benadrukken ze. De islam is niet bedoeld als privémoraal in een seculiere staat, maar is een leefregel voor de hele gemeenschap. Hij behoort alle facetten van het leven te bestrijken. Daarom streven ze naar een islamitisch kalifaat.

Geweld

Veel kinderen van de migranten die in de jaren 60 naar Europa kwamen, hinken op twee gedachten. Aan de ene kant genieten ze in veel opzichten met volle teugen van de geneugten van de seculiere samenleving. Aan de andere kant ervaren ze een gevoel van vervreemding, omdat hun identiteit in onze seculiere samenleving helemaal los dreigt te weken van hun verleden waarin de islam een verbindende rol speelde. Is er wel een eervolle toekomst voor hen hier?

Bassam Tibi, politicoloog en cultuurfilosoof van Syrische afkomst en moslim, heeft in zijn studies laten zien dat de salafisten het historische kalifaat romantiseren. Ze projecteren moderne westerse politieke idealen op de begintijd van de islam. De kaliefen lieten echter weinig ruimte voor het islamitisch recht dat door een brede consensus van de islamitische gemeenschap gedragen zou moeten worden. Ze regeerden ”in de schaduw van God” als dictators. Het lijkt erop dat de ontnuchtering in het nieuwe kalifaat ook spoedig zal komen.

Tibi zet zich in voor een verlichting binnen de islam, die moslims moet weerhouden van de gewelddadige jihad. Hij meent daarvoor een basis te vinden in het optreden van Mohammed. Meerdere moslimgeleerden delen zijn visie. De vraag is of Tibi hiermee niet net als de salafisten het begin van de islam romantiseert en er verlichtingsidealen op terugprojecteert. Het optreden van Mohammed in Medina en het islamitische ideaal dat daaruit ontstond, werden gekenmerkt door een hoge verwachting van wat de mens in Gods naam kan bereiken. Voor dat ideaal werd de intrinsieke waarde van het leven opgeofferd en het gebruik van geweld vanaf het begin gerechtvaardigd.

Vrijheid

De vraag is of het verlichte Europa een alternatief biedt. Luther schreef over de vrijheid van een christen. De Reformatie hervond de persoonlijke verantwoordelijkheid van de mens die leeft uit Gods genade. Maar de verlichting heeft deze vrijheid ingewisseld voor het juk dat de individuele mens zijn eigen toekomst en geluk zekermoet stellen. Juist in die landen waar de samenleving de Reformatie had omarmd, heeft vervolgens ook de verlichting haar sporen getrokken. God(sdienst) heeft er soms alleen nog betekenis als middel waarmee mensen hun individuele geluk proberen te vergroten. Zoeken we als westerlingen werkelijk het goede voor de wereld, en doen christenen dat uit dankbaarheid voor wat we onverdiend van God ontvingen? Of jagen we ons eigen geluk na ten koste van anderen? Jihadgangers beschuldigen ons van het laatste.

Sommige christenen begroeten de secularisatie als kans. De christelijke gemeenschap zou als tegenbeweging de mogelijkheid krijgen zich aantrekkelijk te onderscheiden, ook ten opzichte van niet-westerse migranten. Maar laten we voorzichtig zijn en bij nieuwe missionaire initiatieven onze eigen hang naar seculiere idealen niet onderschatten.

Het geheim van de christelijke hoop is dat we ons geluk vinden in God en Zijn genade over ons leven, en dat we ons voor deze wereld inzetten uit dankbaarheid, in plaats vanuit dadendrang om ons eigen heil te realiseren. De werfkracht van de kerk was het sterkst waar ze zonder program om de wereld te veranderen, vaak te midden van het lijden, haar vreugde in God vond. Uit die rijkdom deelde ze wat ze ontving met anderen. Dat zou de ziel van Europa moeten zijn. Daarin kunnen moslimmigranten hun thuis vinden en vluchtelingen een welkom onthaal. Alleen dan zijn wapens veilig in de handen van een overheid. Niet om eigen belangen veilig te stellen, maar om verdrukten te beschermen.

Ds. C. W. Rentier is predikant-directeur van stichting Evangelie & Moslims. Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl