Bij nader inzien blijken beide stellingen ongenuanceerd en oppervlakkig. Ze doen geen recht aan de werkelijkheid. Dergelijke uitspraken staan bovendien een vruchtbare communicatie tussen christenen en niet-christenen in de weg.

Prof. dr. M. E. Brinkman, hoogleraar theologie aan de Vrije Universiteit, heeft recent twee boeken geschreven die laten zien dat grote christelijke thema’s nog steeds aanwezig zijn in de denkwereld van het Westen. Het gaat dan om onderwerpen zoals vergeving, verzoening, verandering en vernieuwing van het leven, beleving van verlorenheid, roeping van hogerhand, de verborgenheid van het Hogere en de gedachte van de plaatsvervanging. In ”Jezus incognito” (2012) onthult Brinkman hoe centrale vragen uit de geschiedenis van het christendom terugkomen in de hedendaagse film, literatuur en beeldende kunst. In ”Hun God de mijne?” (2014) beschrijft hij hoezeer christelijke noties aanwezig bleven in dichters zoals Achterberg, Marsman, Nijhoff en Gerhardt. Wel zochten zij nieuwe woorden voor oude begrippen.

De grote christelijke thema’s liggen dus nog steeds min of meer op straat om opgepakt te worden. Thema’s zoals bekering, het afleggen van de oude mens en het aandoen van de nieuwe mens en verzoening tussen God en mens spelen ook buiten de kerk. Dit wil niet zeggen dat auteurs, filmmakers en kunstenaars bewust een religieuze boodschap willen overbrengen. Maar blijkbaar komen uit de menselijke existentie voortdurend thema’s opborrelen die in verband gebracht kunnen worden met het christelijk geloof.

Randvoorwaarden

Er zijn blijkbaar mogelijkheden voor een goed gesprek tussen christenen en niet-christenen over thema’s die ertoe doen en die beider hart raken. Er is nu een generatie opgegroeid die onbekend is met de kerk of in ieder geval niet vanwege bepaalde ervaringen met een nijdig gezicht de kerk vaarwel heeft gezegd. Voor beide kanten gelden wel enige randvoorwaarden voor zo’n gesprek.

Niet-christenen zullen moeten beseffen dat het christelijk geloof antwoorden geeft op vragen die voor ieder mens actueel en relevant zijn. Christenen op hun beurt moeten niet denken in een schema waarin kerk lijnrecht tegenover wereld staat, of christenen tegenover niet-christenen. Alsof de eeuwige God en Vader niet ook de Schepper zou zijn van heel de mensheid en alsof de Heilige Geest niet heel de wereld in stand houdt en draagt door Zijn kracht, maar enkel de kerk.

Voor een vruchtbare communicatie is ook nodig dat christenen zich inleven in de leef- en denkwereld van niet-christenen. In ieder geval moet er de basale bereidheid zijn om wezenlijk contacten met anderdenkenden op te bouwen. Onkerkelijke buren, collega’s en medestudenten zijn onze naasten aan wie Christus de boodschap van Zijn Evangelie verkondigd wil zien.

Onderscheidingsvermogen

Ik wil zeker niet suggereren dat dit gemakkelijk is. Er zijn barrières. Om door te dringen tot de zingevingsvragen van de huidige cultuur moet je als christen kennisnemen van uitingen en voorstellingen die je tegenstaan en die je soms liever niet zou willen bekijken, lezen of horen. Het gevaar dreigt dat de afgoden van anderen ook jouw afgoden worden. Wie in deze voorhoede werkzaam is, heeft dan ook een diep, door de Bijbel gevormd onderscheidingsvermogen nodig. Bovendien is het een zoeken in een doolhof. Dikwijls gebruikt men andere woorden, beelden en begrippen dan je gewend bent.

Een dergelijk gesprek vereist ook dat christenen hun Bijbel beter kennen dan menig christen hem nu kent. Dat vraagt om theologische toerusting en de wil om de kloof tussen theologie en cultuur te overbruggen. Alleen kennis dragen van het catechisatieboekje is niet genoeg. Tegelijkertijd is de dagelijks omgang met Christus en Zijn Woord onmisbaar. Christen-zijn heeft niet alleen te maken met kennis, maar ook met ondervinding en ervaring.

De zeggingskracht van de Bijbel en de levensvragen die in het hart van ieder mens opborrelen, blijven op elkaar aangelegd. Het is de taak en roeping van de kerk en de christen daarmee werkzaam te zijn. Er zijn geen twee werelden: een christelijke en een niet-christelijke. Er is slechts één wereld, de wereld van God. In die wereld wordt de kerk door de Geest van Christus geroepen en toegerust om biddend anders te zijn en te getuigen: als een stad op een berg en een licht in de duisternis.

Dr. J. H. van Doleweerd, missioloog en theologisch docent en werkzaam voor de Zending Gereformeerde Gemeenten in Indonesië. Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl.

Verder lezen over dit onderwerp:

Brinkman, M.E., Jezus Incognito. De verborgen Christus in de westerse kunst vanaf 1960. Zoetermeer: Meinema 2012

Brinkman, M.E., Hun God de mijne? Over de God van Gerrit Achterberg, Hendrik Marsman, Martinus Nijhoff en Ida Gerhard. Zoetermeer: Meinema 2014

Hesselgrave, D.J., Communication Christ Cross-Culturally: An Introduction to missionary communication. Grand Rapids: Zondervan 1991 (Revised edition)