”Kruistocht in spijkerbroek”
Auteur: Thea Beckman
ISBN 90 5637 517 2
Pagina’s: 365
Prijs: ”Oorlog zonder vrienden”, door Evert Hartman; ISBN 90 5637 520 2; 293 blz.; Titel: ”Meester van de zwarte molen”
Auteur: Otfried Preussler
ISBN 90 5637 518 0
Pagina’s: 224
Prijs: ”Oorlogswinter”, door Jan Terlouw; ISBN 90 5637 519 9; 179 blz.;

uitg. Lemniscaat, Rotterdam, 2003; € 7,50 per uitgave.

Een boek dat zeventig drukken beleeft en meer dan 350.000 keer is verkocht, mag een klassieker genoemd worden. Zo’n boek is ”Kruistocht in spijkerbroek” van Thea Beckman. Ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan van Lemniscaat, brengt deze uitgever de bestseller mét nog drie toppers opnieuw op de markt, dit keer in paperback.

Wat mij betreft verdienen ze een harde kaft, maar het is desalniettemin een mooi initiatief van de jarige uitgever om boeken die nu al enkele generaties meegaan voor slechts 7,50 euro aan de man te brengen. Jonge lezers van nu kunnen op deze manier voor weinig geld genieten van de goedgeschreven verhalen, die bovendien een brok historische informatie bevatten.

Zwarte molen

Hoofdpersoon in ”Meester van de zwarte molen” van Otfried Preussler is Krabat, een bedeljongen. Hij droomt dat hij de opdracht krijgt om naar de zwarte molen in Schwarzkolm te gaan. Als de droom zich herhaalt, gaat Krabat op zoek. Er blijken nog elf jongens op de molen te wonen. Ze moeten hard werken, maar omdat ze goed te eten krijgen, besluit Krabat te blijven tot de winter voorbij is.

In vrij sobere bewoordingen weet de Duitse auteur een indringende sfeer te schetsen. Dit boek heeft iets beklemmends. Er gebeuren dan ook vreemde dingen. Naarmate het verhaal vordert, kun je ze ronduit bizar noemen. Bijvoorbeeld als Krabat ontdekt dat er op een keer géén graan onder de stortkoker van de molen ligt. Wat hij ziet, verbijstert hem. „Hij wilde het uitgillen van ontzetting, maar er kwam geen geluid uit zijn keel.”

Weglopen blijkt onmogelijk. Wie het probeert, komt altijd toch weer bij de molen terecht. Of hij wil of niet, Krabat moet leerjongen van de molenaar, dat wil zeggen van de tovenaar worden. Daar zitten overigens ook verleidelijke en aantrekkelijk kanten aan. Krabats avonturen lijken in eerste instantie op een occult verhaal. Wie goed leest, ontdekt echter dat de auteur tegenover de wereld van de zwarte molen een andere wereld stelt.

Elke paasnacht moeten de molenjongens waken bij een kruis dat is opgericht op een plaats waar ooit iemand een gewelddadige dood gestorven is. Dan horen ze een meisjesstem die een paaslied zingt. Krabat wordt verliefd op het voorzangeresje. Hij zal alleen met haar kunnen trouwen als hij aan de macht van de molenaar ontkomt. De overwinning die Krabat na een spannende strijd behaalt, geeft dit boek toch ook een waardevolle kant. De boodschap dat het kwade -hoe aantrekkelijk het lijkt- uitloopt in de dood, wordt door de schrijver op een originele manier gebracht. Jammer dat hij daarvoor een aantal lugubere ontwikkelingen dacht nodig te hebben.

Oorlogswinter

Realistischer en beduidend minder bizar is ”Oorlogswinter” van Jan Terlouw, dat in 1973 werd bekroond met een Gouden Griffel. Dankzij de prachtige plot en de verrassende ontknoping is ”Oorlogswinter” destijds geroemd als een van de beste oorlogsboeken voor jongeren en daar kan ik mij in vinden. De vijftienjarige burgemeesterszoon Michiel zorgt in de laatste barre winter van de Tweede Wereldoorlog voor een onderduiker. In de bossen zit een gewonde Engelse piloot verscholen, die afhankelijk is van wat Michiel hem brengt. Op een gegeven moment ontkomt Michiel er niet aan zijn zusje Erica in vertrouwen te nemen, maar verder gaat hij een eenzame weg. Iedereen kan immers een verrader zijn. De verantwoordelijkheid weegt zwaar, vooral als er meer dan eens mensen met wie hij contact heeft gehad in handen van de Duitsers vallen. Wat doet hij fout? De spanning stijgt en mét Michiel is de lezer verbijsterd als ten slotte blijkt dat iemand anders dan Michiel dacht, de gevaarlijke persoon is.

In de eerste helft van dit verhaal wordt Michiels vader door de Duitsers gefusilleerd. Deze traumatische gebeurtenis lijkt vervolgens lange tijd nauwelijks een rol te spelen in het leven van de jongen. Dat vind ik iets minder overtuigend in dit overigens bijzonder geloofwaardige en spannende verhaal.

Oorlog zonder vrienden

De eenzaamheid van de hoofdpersoon in ”Oorlog zonder vrienden” van Evert Hartman gaat nog verder dan die van Michiel. Opnieuw is er sprake van een jongen die tijdens de Tweede Wereldoorlog een moeizame weg gaat. Hij heet Arnold en hij is de zoon van een NSB’er. Uiteindelijk neemt hij afstand van het oorlogsstandpunt van zijn vader, maar dat kost hem veel. Tot die tijd gedraagt hij zich vaak laf. Des te opmerkelijker dat je als lezer toch met hem mee wilt blijven leven. Hartman slaagt er in om een zeker begrip voor hem te kweken en tegelijk zijn handelen af te keuren.

Het is boeiend om nu eens in een NSB-gezin rond te kijken in plaats van in verzetskringen. Een groot deel van dit verhaal speelt zich verder af op de school van Arnold, waar hij tot zijn woede en frustratie gemeden en soms gepest wordt. Steeds groter wordt zijn eenzaamheid, steeds slechter zijn prestaties op school. De spanning stijgt helemaal als twee jongens hem aanvallen. Tijdens zijn verblijf in het ziekenhuis keert Arnold zich voor het eerst tegen de beginselen van de NSB. En wel op een heel resolute manier.

Een uiterst spannend boek met een bijzondere invalshoek.

Kruistocht

Ware klassiekers kenmerken zich door het feit dat je ze kunt blijven herlezen zonder verveeld te raken. Zo verging het mij met de twee oorlogsboeken en niet minder met ”Kruistocht in spijkerbroek” van Thea Beckman.

Als hoofdpersoon Dolf in de materietransmitter stapt en naar het jaar 1212 flitst, ben je als lezer onmiddellijk geboeid. Natuurlijk is het onrealistisch dat Dolf in een andere tijd belandt en natuurlijk bestaat het niet dat hij zich daar totaal geen zorgen maakt over de vraag hoe hij ooit weer thuis komt, maar de overige ontwikkelingen zijn zo fascinerend dat je de onwaarschijnlijkheden op de koop toe neemt.

Door omstandigheden kan Dolf niet naar zijn eigen eeuw terugflitsen. Daarom besluit hij mee te reizen met de kinderkruistocht die juist langskomt. De kinderen zijn op weg naar Jeruzalem, waar zij de Saracenen denken te verjagen. De zee die ze moeten oversteken, zal voor hen wijken. Dolf ziet dat allemaal nog niet gebeuren, maar probeert de kinderen onderweg toch zo veel mogelijk te helpen. Hij werpt zich ongewild op als hun leider, omdat hij met zijn twintigste-eeuwse kennis nu eenmaal meer capaciteiten heeft dan wie dan ook.

De barre tocht voert door Europese landen van eeuwen terug. Al lezend leer je de gebruiken van die tijd beter begrijpen. Dolf is een intelligente, sympathieke knul met wie jonge lezers zich graag zullen identificeren. Ook de karaktertjes om hem heen komen goed uit de verf. En de sfeerbeschrijvingen zijn mooi.

Niet geslaagd vind ik de manier waarop Beckman het geloof een plaats geeft in dit boek. Dat zij misstanden aan de kaak stelt, is prima. Dat er ook toen geestelijken waren die bepaald niet christelijk handelden, zal ongetwijfeld op waarheid berusten. Maar dat zo ongeveer alle gelovigen onbetrouwbaar waren -Dom Thaddeus is de enige uitzondering- lijkt me een onevenwichtige weergave. Bovendien hebben allerlei wantoestanden ten diepste niets met het echte geloof te maken. De auteur kan dat geloof echter niet anders dan als een waandenkbeeld zien en verzuimt niet dat nu en dan te laten blijken. In dit opzicht is ”Kruistocht in spijkerbroek” niet leerzaam te noemen, in alle andere opzichten kun je er met veel genoegen een heleboel van opsteken.