Het is niet niks. In de afgelopen eeuw steeg de gemiddelde levensverwachting van 40 naar 80 jaar, terwijl de kans dat iemand 65 wordt verdrievoudigde naar 90 procent. Die toegenomen levensduur danken we volgens Westendorp aan veranderingen buiten ons. Zo heeft iedere westerling te eten, komt er schoon water uit de kraan en zijn veel infectieziekten uitgebannen.

Niet iedereen waardeert een lang leven, alleen al vanwege de angst voor de verliezen en tekortkomingen die daarmee gepaard gaan. De maatschappij is al even wankelmoedig over het ouder worden. Studenten moeten zich in steeds kortere tijd klaarstomen voor de maatschappij en vijftigplussers zijn op de arbeidsmarkt nog nauwelijks in tel.

Stof te over voor Westendorp om 300 bladzijden te vullen. De auteur is hoogleraar ouderengeneeskunde in Leiden en directeur van de Leyden Academy on Vitality and Ageing, ofwel de Leiden Lang Leven Studie.

De auteur heeft zijn tomtom niet met Bijbelse gegevens uitgerust. Hij spreekt wel van een biologisch wonder, maar rept niet van het scheppingswonder. Dat de dood het gevolg is van de zondeval komt niet aan de orde. Zijn „medisch-biologische-evolutionaire bril” ziet Westendorp als het enige „perspectief” om veroudering te verklaren.

Het evolutionaire kader, waarin seks en voortplanting centraal staan, kleurt zijn relaas. Mensen moeten zich voortplanten en hun kinderen tot volwassenen opvoeden. Als die taak is volbracht, mag ons lichaam verouderen en worden „weggeworpen.” Dat wij in de afgelopen „miljoenen” jaren niet zijn uitgestorven, komt volgens Westendorp doordat we maximaal investeren in ons nageslacht.

Britse adel

”Oud worden zonder het te zijn” is onderhoudend en leest plezierig. De hoogleraar heeft een vlotte pen, vermijdt vaktermen en strooit met voorbeelden. Hij verhaalt van een experiment met fruitvliegen en vertelt over een onderzoek naar de Britse adel.

Hij wijdt een heel hoofdstuk aan de bestudering van de „processen van natuurlijke selectie en veroudering in hun oorspronkelijke vorm” in het Afrikaanse Ghana. Een van zijn conclusies is: „Net als bij apen zit de menselijke geest ook vol met evolutionair gewortelde emoties.”

Westendorp zet op een rijtje wat er de afgelopen decennia zoal veranderde, bijvoorbeeld de behandeling na een hartinfarct. Hij besteedt aandacht aan aspecten zoals zuurstofradicalen en insuline en gaat in op de vraag of we minder moeten eten: „Graatmager hoef je niet te zijn. (…) Ouderen hebben de beste uitkomsten wanneer ze juist een beetje mollig zijn.”

Als het aan de hoogleraar ligt, gaat de zorg voor ouderen op de schop. Hij bepleit effectieve screenings- en interventieprogramma’s voor hoge bloeddruk en een serieuze aanpak van overgewicht en een zittend bestaan. In de gezondheidszorg dient algemene kennis tot de hoogste kunst worden verheven. Ouderen met meerdere tegelijk optredende ziekten moeten in tegenstelling tot de huidige praktijk goed worden behandeld en begeleid.

Een belangrijke taak voor de samenleving is de ondersteuning van het organiserend vermogen van ouderen. Dan kunnen ze zélf kiezen wie later hun billen wast.

Sociale contacten

Dit boek is vooral een weergave van Westendorps gedachten over het (steeds) ouder worden en in mindere mate een praktische gids bij het klimmen der jaren. Vanaf bladzijde 205 krijgt de vraag hoe je een lang leven vorm geeft en succesvol oud wordt de nodige aandacht. Een arts, een politicus en de man in de straat zullen daarop vaak elk een ander antwoord geven. Uit onderzoek onder senioren zelf komt naar voren dat sociale contacten en een voortdurende aanpassing aan de omstandigheden bijdragen aan een gevoel van welbevinden. Opvallend genoeg ervaart minder dan 10 procent van de ouderen de eigen gezondheid als slecht of zeer slecht.

Ondanks alle vooruitgang worden oude mensen kwetsbaar en breekbaar. Uit de resultaten van de eerdergenoemde Leiden Lang Leven Studie komt naar voren dat families die langer leven hun stofwisseling goed op orde hebben. Westendorp en de zijnen hopen te ontdekken welke beschermende factoren zorgen voor hun bovengemiddeld gezonde levensverwachting.

De hoop op het ontdekken van een toverdrank waarmee het verouderingsproces voorkomen wordt, is echter niet realistisch, want het aantal biologische mechanismen waarmee beschadigingen worden opgelopen is eindeloos. Je kúnt niet gezond verouderen.

Eerlijk laat Westendorp weten geen recept te bezitten voor het oud worden zonder het te zijn. Hét geheim ligt volgens hem besloten in de sociale en psychologische flexibiliteit van mensen. „Telkens weer ben ik getroffen door ouderen die, ondanks gebreken en beperkingen, vitaal in het leven staan en hun gevoel van welbevinden hooghouden.”

Boekgegevens

Oud worden zonder het te zijn, Rudi Westendorp; 
uitg. Atlas Contact, Amsterdam, 2014; ISBN 978 90 450 2505 6; 302 blz.; € 19,95.