nog meer redenen waarom huizenbouw in het Groene Hart onontkoombaar is. In het commentaar RD 23-12 werd er verbazing onder woorden gebracht ten aanzien van bouwen in het Groene Hart. Deze verbazing deel ik niet. Voor wie de ontwikkelingen in de afgelopen vijf jaar waar heeft kunnen nemen, is er niets nieuws onder de zon. Een dag voor het commentaar had minister Dekker van VROM laten weten geen bezwaar te hebben tegen de bouw in het Groene Hart. De minister formaliseert daarmee wat er al enkele jaren aan de gang is in het betreffende gebied tussen Gouda, Alphen aan den Rijn en Leiden.

Als één partij
De gemeenten in het gebied (Alphen aan den Rijn, Bodegraven, Leiden, Rijnwoude en Zoeterwoude) hebben de afgelopen jaren meerdere plannen gemaakt, waarbij opvallend was dat zij met enige regelmaat gezamenlijk als één partij naar buiten toe zijn opgetreden.

Een goed voorbeeld hiervan is de opwaardering van de Rijnoevers tussen Leiden en Bodegraven. Onderdeel van dit kwaliteitsplan is de ambitie van de gemeente Rijnwoude, tuinstad van de Randstad. Gouda heeft al jaren aangedrongen op een forse stadsuitbreiding aan de westzijde van de Gouwe. Leiderdorp valt weliswaar buiten de genoemde driehoek, maar heeft de rijksweg tussen Den Haag en Burgerveen (A4) altijd al als harde grens in twijfel getrokken en wilde het liefst een ’sprong’ over weg en spoorlijn maken.

Aan de grote stadsuitbreiding van Gouda valt niet te ontkomen, ook al heeft een van de vorige ministers van VROM lange tijd geprobeerd dat tegen te houden. Gouda heeft nieuwbouw dringend nodig. De stad balanceert keer op keer op het randje van financiële armlastigheid. Extra woningen zorgen voor nieuwe inwoners en daarmee voor structureel meer inkomsten, zolang de OZB nog blijft bestaan. De stad kan met die extra inkomsten een deel van de slechte bodemstructuur oplossen.

Steek in dit gebied van de veenweide een stok in het water, en je hebt grote kans dat die stok meer dan een meter wegzakt. Enigszins gechargeerd: Dat is het probleem van het hele gebied. Gemeenten zijn jaarlijks handenvol geld kwijt aan het onderhoud van de wegen. Gemeenten die dat probleem tot na de volgende verkiezingen voor zich uitschuiven komen zichzelf een keer tegen. Het probleem is dan niet meer te beteugelen en de burger draait op voor de kosten. Forse verhogingen van de OZB in het hele gebied waren eerder regel dan uitzondering. In Rijnwoude en Nieuwkoop ging het eerder om tientallen procenten per jaar extra op de OZB dan om alleen de inflatiecorrectie.

Wat voor een grote plaats geldt, is ook van toepassing op een plattelandsgemeente. Rijnwoude heeft een groot buitengebied en daarmee een uitgebreid wegennet. Noch Rijnwoude, noch Nieuwkoop, of welke andere vergelijkbare gemeente ook, kwam in aanmerking voor een compensatie door het Rijk vanwege de extreem hoge kosten van wegenonderhoud. Burgemeester dr. G. O. van Veldhuizen van Nieuwkoop (sinds mei 2003 van Hoorn) erkende dat zijn gemeente mede vanwege deze lasten „door het ijs was gezakt.”

Bentwoud of -wad
Voor een kleine gemeente zijn de kosten niet meer op te brengen. Rijnwoude zocht de oplossing in het ambitieuze plan ”Tuinstad van de Randstad”. Tussen de Oude Rijn en de spoorverbinding Alphen aan den Rijn-Leiden moeten op termijn ruim 2000 woningen gebouwd worden. Rijnwoude wil tevens „nieuwe landgoederen voor de welgestelden” aanleggen. Deze landgoederen zouden tussen Hazerswoude-Rijndijk en Hazerswoude-Dorp gesitueerd kunnen worden. Een lommerrijk plekje om te wonen in de luwte van het Bentwoud of Bentwad. Ook Rijnwoude heeft dringend behoefte aan extra inkomsten.

Met de bouw van de woningen in de driehoek Gouda-Alphen aan den Rijn-Leiden krijgt het Bentwoud of Bentwad ook een heel andere betekenis. Aanvankelijk zou het de recreatieve ruimte voor de stedelingen van Den Haag en Zoetermeer zijn. Maar het toekomstige bos lag wel erg onbereikbaar ten opzichte van die grote steden. Nog voordat het bos van de tekentafel was, kwam er al een forse doorsnijding: de hsl-zuid. Als het gebied geheel of gedeeltelijk wordt volgebouwd, is een groot recreatiegebied met verschillende zones niet meer dan logisch.

Het Bentwoud ligt centraal in de driehoek. Of het om een echt bos gaat of om bos en water -vandaar de tweede naam Bentwad- zal de toekomst leren. Langs de Hoogeveenseweg tussen Benthuizen en Boskoop wordt de sierteelt geconcentreerd, met een groot informatiecentrum in de nabijheid van het Bentwoud. Een permanente Floriade, maar dan vanuit alle delen toegankelijk, met fiets-, wandel- en ruiterpaden en vaarroutes.

De gemeente Rijnwoude ligt tevens aan de as Leiden-Bodegraven. Vanouds werd de handelsroute gevormd door de Oude Rijn; de Romeinen hadden hun kampen in Woerden, Zwammerdam, Alphen aan den Rijn en Valkenburg langs deze rivier. In de achttiende eeuw streken de welgestelden neer in het buitengebied. De buitenplaatsen ontstonden, met in hun kielzog de bedrijven, die voor hun transport afhankelijk waren van een goede vaarverbinding: veevoerder-, steen- en dakpannenfabrieken vestigden zich langs de boorden van de Oude Rijn en tevens de scheepswerven en hellingen.

Uitplaatsing
Wie nu de hele strook bekijkt, ziet een lappendeken van activiteiten. Vooral de grootschalige bedrijvigheid aan de noordzijde van de Oude Rijn, tussen Koudekerk aan den Rijn en Alphen aan den Rijn, trekt een te zware wissel op het gebied. Veel zwaar vrachtverkeer manoeuvreert zich door de smalle dorpsstraat van Koudekerk of een woonwijk in Alphen. De herinrichting van deze hele strook vraagt om uitplaatsing van de bedrijven, zonder de werkgelegenheid voor het gebied verloren te laten gaan.

In Rijnwoude is al eens gepleit voor de aanleg van een bedrijventerrein bij de tunnelschacht van de hsl. De calamiteitenweg moet permanent bereikbaar zijn, dus kan de weg ook vaker gebruikt worden dan alleen wanneer er, wat niemand hoopt, een ongeval in de treintunnel plaatsvindt.

Wat de treintunnel van de hsl betreft: Het is een illusie te denken dat een tunnel die ondergronds ligt, als harde grens kan dienen voor bovengrondse activiteiten. De tunnel is destijds al behoorlijk ingekort en werd daarmee een compromistunnel. Tegelijkertijd diende hij als staaltje van technische vernieuwing: bouwen in een slappe ondergrond.

Van Alphen aan den Rijn is bekend dat de grenzen medio 2015 zijn bereikt. De wijk Kerk & Zanen is dan volgebouwd, binnen de grenzen zijn alle open plekken ook ingevuld. Kortom: de regiofunctie zou in het gedrang komen. Bouwen tussen Alphen aan den Rijn en Zwammerdam ligt niet voor de hand. De strook tussen Rijn en rail is al ingevuld voor de containerterminal en andere bedrijventerreinen. Alphen kan moeilijk over het Aarkanaal ’heenspringen’. Alleen al vanwege de infrastructuur zou dat een kostbare aangelegenheid zijn.

Maar het Aarkanaal is de grens van het belangrijkste cultuurlandschap van het Groene Hart: het veenweidegebied is hier nog behoorlijk ongeschonden. Vanaf de Oranje-Nassaubrug is het nog mogelijk Woerden te zien. Voor de groei van Alphen moet de blik naar het westen worden gericht. Nog altijd bestaat het plan om aan de zuidkant van de rijksweg een herstructurering van het landelijk gebied, met behoud van de agrarische functie, te realiseren.

Herindeling
Tegen de achtergrond van de plannen over de ruimtelijke ordening is het nu ook beter te begrijpen waarom er binnen de Rijnstreek op bestuurlijk niveau naar een herindeling wordt toegewerkt. De burgemeester van Alphen aan den Rijn is gebaat bij sterkere buurgemeenten. Binnen het proces van planvorming werkt het immers eenvoudiger als er minder partijen om tafel zitten en valt er voor de grotere meer te sturen. Tussen Gouda en Alphen aan den Rijn liggen Boskoop en Waddinxveen. Bij het herindelingsproces worden zij al voorzichtig als kandidaat van Rijnwoude genoemd. Boskoop en Waddinxveen kampen met dezelfde bodemstructuur en met te weinig ruimte om uit te kunnen blijven bouwen. Kortom, het is belangrijk dat het totale gebied onder de aandacht komt en dat de problemen van meerdere gemeenten gezamenlijk worden opgelost.

Het lijkt er in de plannen van minister Dekker op dat de kernen van Moerkapelle en Benthuizen enigszins buiten schot blijven, als tenminste de lijn Gouda-Leiden vrij letterlijk wordt genomen. Benthuizen grenst al aan Zoetermeer en is een van de vier dorpen van de gemeente Rijnwoude. Moerkapelle, als tweede dorpskern van de gemeente Moerkapelle-Zevenhuizen, zou als ’oase’ in het gebied de dans kunnen ontspringen. Voor beide dorpen is dat belangrijk; zij kunnen hun eigen identiteit dan voorlopig blijven behouden.

Bouwen in het Groene Hart zal niet direct tot gevolg hebben dat het hart rood kleurt, maar wel dat de assen Gouda-Alphen aan den Rijn-Leiden en Leiden-Alphen aan den Rijn-Bodegraven behoorlijk uit zullen dijen qua bebouwing. Ik heb de redenen opgesomd.

In het commentaar van 23 december werd nóg een reden genoemd: bevolkingsgroei en vergrijzing. Ook dat vraagt om woningbouw, zelfs in delen van het Groene Hart.

De auteur is neerlandicus en was tussen 1993 en 2003 correspondent voor het RD in Alphen aan den Rijn e.o.