Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken ging in oktober 2012 fris van start. Hij wilde werken aan de vorming van gemeenten die ten minste 100.000 inwoners hebben; aan het verminderen van het aantal Statenleden en gedeputeerden met een kwart en aan de halvering van het aantal waterschappen. Het klapstuk moest de provinciale herindeling zijn: in plaats van twaalf provincies zou Nederland op termijn vijf landsdelen tellen. De vorming van een superprovincie per 1 januari 2015, bestaande uit Noord-Holland, Utrecht en Flevoland, zou hij als eerste ter hand nemen.

De gedachte achter de gemeentelijke en provinciale herindelingen is begrijpelijk. Gemeenten krijgen in deze kabinetsperiode meer verantwoordelijkheden op het gebied van zorg, arbeid en welzijn. Miljarden euro’s worden er overgeheveld van provincies en Rijk naar gemeenten. Kleine gemeenten kunnen de uitvoering lastiger ter hand nemen en daarom is herindeling wenselijk. En als de schaal van gemeenten groter wordt, kunnen provincies niet achterblijven. Enkele provincies zouden op den duur maar een tiental gemeenten tellen. En in vergelijking met andere landen heeft Nederland veel bestuurders.

Maar het draagvlak voor de bestuurlijke vernieuwing in politiek en samenleving is nu afwezig. Plasterk moest zijn plannen voor gemeentelijke herindelingen al temporiseren, de vermindering van het aantal provinciale bestuurders afblazen en de halvering van het aantal waterschappen opschuiven.

Plasterk verzachtte de plannen voor provinciale herindelingdoor de invoeringsdatum te verschuiven en het aantal provincies te verhogen van vijf naar zeven. Ook heeft hij provincies meer bevoegdheden in het voortuitzicht gesteld. Maar dat alles mocht niet baten. In april lieten de drie provincies weten niet mee te werken aan de plannen zoals ze er toen lagen. Donderdag bleek dat Plasterk onvoldoende draagvlak in de Senaat kan creëren. Daarmee sneuvelde de laatste ambitie. Naar verluidt zou ook de PvdA niet op de superprovincie zitten te wachten. De provinciale herindeling is vooral een wens van de VVD.

Nu moet gezegd dat de PvdA’er Plasterk een uitstekend verdediger was van dit VVD-idee. Het mislukte overleg donderdag is een politieke nederlaag voor de bewindsman, maar politiek beschadigd is hij niet. Als in de komende decennia opnieuw herindelingen ter discussie staan, kan zijn naam met ere worden genoemd.