Samsom al te snel beschouwd als kwaaie pier
Echt lekker loopt het niet met de PvdA, althans in electoraal opzicht. Of je nu de huidige peilingen neemt (tien of elf zetels bij De Hond; zo laag hebben de sociaaldemocraten nog nooit gestaan), of de uitslag bij de gemeenteraadsverkiezingen (10,2 procent van de stemmen; sinds WO II niet eerder zo laag), of de uitslag bij de Europese verkiezingen (9,4 procent van de stemmen; nota bene lager dan de SP), het is allemaal knudde met een rietje.
Waar zijn toch de tijden gebleven dat de partij onder leiding van Den Uyl 53 (1977) of 52 (1986) Kamerzetels scoorde? En wat is er gebeurd sinds september 2012, toen de sociaaldemocraten toch ook nog een respectabele 38 zetels binnenharkten?
Ja, dat is de grote vraag. De eerste reflex bij veel politicologen, journalisten en gewone burgers is vast te stellen dat er blijkbaar iemand iets gigantisch verkeerd gedaan heeft. Gewoonlijk valt het oog dan op de partijleider. Samsom, ja díé man heeft gefaald, dat kan niet anders.
Nu is het vrij eenvoudig om enkele fouten, onhandige manoeuvres of karakterzwakten van de voormalige milieuactivist Samsom aan te wijzen. Zo komt het niet sterk over dat hij het PvdA-gemeenteraadslid Suna uit Soest, nadat die beschuldigd was van verkiezingsfraude, eerst keihard liet vallen, terwijl hij daarover nu, nadat er geen bewijzen blijken te bestaan voor het ronselen van stemmen, geen excuses maakt. Ook kan het een inschattingsfout genoemd worden dat hij bij de formatie van dit kabinet zo gemakkelijk heen stapte over de complicerende factor dat VVD en PvdA in de Eerste Kamer bij lange na geen meerderheid hebben. En ten slotte wint de razend intelligente Samsom niet aan sympathie als we kennisnemen van de wijze waarop zijn partij en fractie regeert. „Intellectuele intimidatie” is een term die daarbij nogal eens valt.
Daar staat echter veel positiefs tegenover. Zijn enorme dossierkennis maakt deze snelle denker in (tv-)debatten schier onverslaanbaar. En zijn inzet voor de partij, niet in de laatste plaats door tijdens verkiezingscampagnes onvermoeibaar met bossen rozen te zeulen, is ongeëvenaard.
Maar dat is nog niet eens het punt waar het om draait. Veel belangrijker is het om vast te stellen dat wie alle schijnwerpers zet op de minder sterke kanten van Samsom, al snel de denkfout maakt om die regelrecht te koppelen aan lage peilingen en verkiezingsuitslagen. Dat is gemakzuchtig en onjuist. Hoe Samsom zijn fractie regeert, daarvan hebben de meeste kiezers geen flauw benul. Van het raadslid Suna heeft de overgrote meerderheid van het electoraat nooit gehoord. En hoe de krachtsverhoudingen in de Eerste Kamer liggen, zal de meeste burgers worst wezen.
Zeker, énig verband tussen de kwaliteiten van een partijleider en de score van een partij in peilingen en verkiezingen is er wel. Maar zoals de Leidse politicoloog Joop van Holsteyn al jarenlang betoogt: dat verband wordt over het algemeen schromelijk overschat. Anders gezegd: zoals de score van 38 PvdA-zetels in 2012 niet zomaar op het conto van Samsom kan worden geschreven –veeleer was die het gevolg van het feit dat er door politiek en media een tweestrijd tussen links en rechts werd gesuggereerd–, zo kan ook het huidige verlies niet zomaar en voornamelijk aan hem geweten worden.
Wat is er dan wel aan de hand? Zou het niet eenvoudigweg zo kunnen zijn dat in een tijd van ontzuiling, waarin kiezers geen vaste banden met partijen meer hebben, verkiezingen in de eerste plaats afrekeningen zijn geworden? Zodat na zware bezuinigingen een zittende coalitie sowieso klop krijgt, of die nu uit VVD’ers, PvdA’ers, of uit beiden bestaat? Tegen dat soort mechanismen is haast geen enkele partijleider opgewassen. Geen goedlachse, joviale Rutte. En geen gedreven, hypergefocuste Samsom.
