Wet strafbaarstelling illegaal verblijf eerst uitgesteld en nu van de baan
DEN HAAG. Is drie keer scheepsrecht? Feit is dat een aangekondigd voorstel om een illegaal verblijf in Nederland strafbaar te stellen voor de derde keer niet de eindstreep haalt. Vier vragen.
Welke kabinetten hebben aangekondigd illegaal verblijf strafbaar te zullen gaan stellen?
Het kabinet van CDA, LPF en VVD (op 3 april 2002), het door de PVV gedoogde kabinet van VVD en CDA (30 september 2010) en het huidige kabinet van VVD en PvdA (op 29 oktober 2012).
Tijdens het kabinet-Balkenende II van CDA, VVD en D66 aanvaardde de Kamer (lees: CDA, VVD en LPF) op 17 juni 2004 een motie van CDA en LPF om de voor- en nadelen en de mogelijke uitwerking van het strafbaar stellen van illegaliteit op een rij te zetten. Op 4 maart 2005 liet justitieminister Donner (CDA) de Kamer weten hier geen brood in te zien. Anders waren er mogelijk vier initiatiefnemende kabinetten geweest.
Waarom haalden de aangekondigde voorstellen de eindstreep nooit?
De kabinetten-Balkenende I en -Rutte I kwamen beide vroegtijdig ten val. De fractievoorzitters Zijlstra en Samsom van VVD en PvdA bereikten dinsdag overeenstemming over het intrekken van het voorstel.
Donner zag er in 2005 de meerwaarde niet van in. Hij voorzag dat illegalen die bij hun aanhouding een boete kregen opgelegd en niet in bewaring werden gesteld, niet zouden betalen en de benen zouden nemen. Om de strafbaarstelling te handhaven, zou dat vervolgens de opmaat moeten zijn voor een opsporingsactie. „Veel extra administratieve lasten en een aanzienlijk beslag op capaciteit, met een gering rendement”, schreef hij in 2005. Verder betwijfelde Donner of korpschefs erg veel zin zouden hebben in het vrijroosteren van agenten om de illegalenwet te handhaven. „Er moet slechts tot maatregelen worden besloten, indien voldoende zeker is dat deze ook serieus in de praktijk worden gebracht”, aldus de brief.
De minister waarschuwde ook voor het gevaar van verdere marginalisering van illegale vreemdelingen. „Ze zullen nog meer aangewezen zijn op overlevingscriminaliteit, hetgeen ook leidt tot meer overlast.” Ten slotte benadrukte Donner dat er al een alternatief bestond; de ongewenstverklaring. Dit betrof een administratieve maatregel, bedoeld om ongewenste vreemdelingen te kunnen opnemen in het nationale opsporingssysteem en hen zo effectiever te kunnen weren uit Nederland.
Vanwaar de drang, dit keer van de VVD, om opnieuw een poging te wagen?
VVD en PvdA achtten het noodzakelijk om in het regeerakkoord afspraken te maken over het kinderpardon; de regeling voor een verblijfsvergunning voor minderjarigen die in Nederland zijn geworteld en hun familie. Zonder afspraken hierover in het coalitieakkoord was het kinderpardon mogelijk geregeld met een nog ruimer initiatief vanuit de Kamer. Met name voor de VVD zou dat ongunstig zijn. De VVD had vervolgens als tegenhanger nog wel een strenge asielmaatregel nodig. Dat werd het strafbaar stellen van een illegaal verblijf.
Maar inderdaad, dat de maatregel in 2005 niet werd doorgevoerd, had de VVD te denken kunnen geven. Het voorstel was destijds politiek-maatschappelijk gezien minder beladen dan nu. En, ook niet onbelangrijk, CDA, VVD en LPF hadden toen in beide Kamers een riante meerderheid; 80 zetels in de Tweede Kamer en 39 in de Senaat. Veel van Donners toenmalige tegenargumenten waren trouwens ook nu van kracht. Zo is en blijft de strafbaarstelling in hoge mate een symbolische maatregel met een gering rendement. Net als in 2005 bestaat er ook in 2014 een alternatief; het zogeheten Europees inreisverbod dat aan vreemdelingen die zonder geldig verblijfsdocument worden aangetroffen, kan worden opgelegd.
Verantwoordelijk staatssecretaris Teeven sprak dinsdag over „een goede deal” en „een mooi resultaat.” Is hij echt opgelucht?
Dat zou zomaar kunnen, want veel plezier heeft hij aan het wetsvoorstel niet beleefd. De Raad van State maakte er gehakt van, met argumenten waar ook senatoren van VVD en PvdA weleens gevoelig voor hadden kunnen zijn. Partijleider Slob van de ChristenUnie, voor het kabinet een belangrijke gedoogpartner, trok zijn handen er openlijk van af.
Ook het CDA kreeg er zichtbaar plezier in om het de coalitie op dit dossier moeilijk te maken. Zo moest Teeven op initiatief van deze partij het voorstel uitstellen totdat duidelijk was of de invoering van het inreisverbod, de mildere variant van de strafbaarstelling, eigenlijk wel effect had gesorteerd. En, ook niet onbelangrijk, behalve een stukje denivellering kopen VVD én PvdA er ook een stukje rust in de coalitie voor terug.
